افغانستانده ییگیرمه سکیز ییلدن بیری هر ییلی سابق شوروی قیزیل اردوسی نینگ باسقینچی قشونی افغانستان‌نی ترک ایتگن کونی نشانلب کیلینماقده. اوشبو کون مملکت تاریخیده مهم بیر تأریخی کون او‌له‌راق قید ایتیلگن. سابق شوروی اتفاقی نینگ افغانستانده‌گی حربیلری باش قوماندانی جنرال گروموف مذکور کوچلرنینگ اینگ سونگی حربی‌سی صفتیده 26- دلو حیرتان کوپریگیدن نری یاققه اوتیب افغانستان‌نی ترک ایتگن ایدی.
معلوم که 1358 ییلی جدی آیی نینگ 4 (1979 ییلی نینگ25 دیسامبر) کونی قیزیل اردو نینگ 5 مینگ کیشی‌لیک حربیلری حیرتان کوپریگی آرقه‌لی افغانستان‌گه کیریب کیلگن ایدی. اوشه کونلرنینگ اوزیذه قندوز همده قره‌تیپه (تورغندی) بندگاهی آرقه‌لی هم قطار حربیلری افغانستان حدودیگه باستیریب کیردی.
6 جدی شوروی حربیلری کابل نینگ تاج بیگ تیپه لیگی‌گه باستیریب افغانستان نینگ وقتلی رهبری حفیظ‌الله امین‌نی قتل ایتگن ایدی. مسکو رسمیلری حفیظ‌الله امین‌نی امریکا نینگ جاسوسی ایکنی‌گه ایشانردیلر. اوشبو واقعه افغانستانده خلق دموکراتیک حزبی نینگ سورگونده‌گی پرجم قناتی رهبرلرینی حاکمیت تیپه سیگه آلیب کیلدی. در واقع سابق شوروی اتفاقی حربیلری نینگ تجاوزی افغانستانده اوروش النگه‌سینی کوکلرگه کوتردی.
اسلام دینی‌گه ایشانگن افغانستان خلقی قیزیل اردونینگ افغانستان‌گه باستیریب کیریشی‌نی بیرینچیدن اسلام دینی‌گه کته تهدید ایکنی‌گه ایشانیب، اوشبو تجاوزگه قرشی توره باشله‌دیلر. بوندن آلدین پاکستانده بدرغه لیکده یورگن افغانستان نینگ اسلامی حرکتی رهبرلری و فعاللری فرصت‌دن فایده‌لنیب او ییرده افغانستان جهادینی رهبرلیک قیلیش اوچون پاکستان حکومتی همکارلیگیده مرکزلر تأسیس ایتگن ایدیلر.
افغانستان مسلمان خلقی نینگ جهادی سابق شوروی اتفاقی نینگ ییریک رقیبلری امریکا، اروپا، چین و عرب مملکت‌لری طرفیدن هم هر تامانلمه حمایت ایتیلدی. شوروی افغانستان‌گه یوز مینگ‌دن آشه‌راق حربیلری، یوزلب کیشی حربی و سیاسی مصلحت‌چیلرینی سفر ایتیب، تقریباً توقیز ییل مجاهدلرگه قرشی شفقت‌سیز روشده اوروش آلیب باردی.
اوشبو تجاوز نه فقط افغانستان خلقی بلکه شوروی تیزیمی‌گه هم کته نقصانلر ییتکزدی. شوروی اوشبو جنگده سابق شوروی 103 طیاره، 317 تیک اوچر، 147 تاک، 1314 زره‌لی موترلر، 433 توپ، 11309 موتر و باشقه بیر قطار تخنیک واسطه‌لرینی قولدن بیردی دیب یازه‌دی، دوکتور نجیب‌الله نینگ مصلحت‌چیسی جنرال محمود قارییف.
ایریم منبع‌لرده توقیز ییل دوامیده اشغالچی روس حربیلری نینگ تلفاتی اون بیش مینگ گه یقین، یره‌دار بولگنلر سانی ایلیک مینگ کیشی‌دن آشه‌راق قیلیب کورستیله‌دی. اما افغانلر تلفاتی اوشبو جنگده بیر نیچه برابرگه آشگن. معلوماتلرگه قره‌گنده بیر میلیوندن آشه‌راق افغانلر جان بیرگنلر. بیش میلیون یعنی اوشه دورده افغانستان اهالیسی نینگ تخمیناً اوچ دن بیر قسمی چیت ایل‌لر جمله‌دن قوشنی مملکت‌لر ایران و پاکستان‌گه مهاجر بولیش‌لیککه مجبور بولگنلر.
تخمیناً اوچ میلیون افغان تن جراحتی آلیب، معلول ویا معیوب بولگن. افغانستان نینگ ایکین زارلریدن تینگ یرمی شوروی نینگ حربی طیاره‌لری بمباردلری طفیلی ایکیلمه‌ی قالگن. تخمیناً اون بیش میلیون ماین مملکت توپراغی‌گه کومیلگن ایدی که هلی گچه مذکور ماینلر نینگ معلوم بیر قسمی بوکونگه قدر تازه لنمه‌گن. هلی هم اوشبو ماینلر افغانستان خلقیدن قربانلر آلماقده.
سابق شوروی اتفاقی نینگ حربیلری افغانستان خلقی نینگ تینیم‌سیز مقاومتی و جنگلری، مسکو رسمیلری نینگ اوشبو حربی هجومدن کوزله‌گن مقصدلریگه ایریشه آلمه گنلیکلری، افغانستان جنگی شوروی دولتی‌گه کته اقتصادی نقصانلر ییتکزگنی باعث افغانستان‌نی ترک ایتیش‌لیککه مجبور بولگن ایدی. افغانستان اهالیسی سابق شوروی اتفاقی قشونلری مملکت‌نی ترک ایتگنیدن سونگ هم قیزیل قشون باستیریب کیریشی بیلن باشلنگن حربی بحران و ماجرالردن قوتیله آلمه‌دیلر. در واقع بو بحران اوزی نینگ ینگی صحیفه‌لرینی آچیب بارماقده.
1367 ییلی دلو آیی نینگ 26 کونی سابق شوروی حربیلری مملکت‌نی ترک ایتیشی بیلن افغانستانده اوروش و آتیشمه‌لر توخته‌مه‌دی. دوکتور نجیب‌الله دولتی کمیده اوچ ییل مستقل روشده مجاهدلر هجوملریگه قرشی اوزینی مستقل روشده حمایت ایتیش‌لیککه اولگورگن ایدی. نجیب‌الله حاکمیتی قوله‌تیلیشی بیلن آق مجاهد گروه‌لر اورته‌سیده حاکمیت تله‌شیش مجادله‌سی باشلندی. قانلی اوروشلر پایتخت کابل و اطراف ولایتلرده یوز بیردی.
طالبلر گروهی نینگ وجودگه کیلیشی هم اوروش‌نی کوپراق النگه‌لنتیردی. طالبلر افغانستان نینگ اکثریت حدودلرینی جنگ و حربی هجوملر نتیجه‌سیده قولگه کیریتگن ایدی. دیمک، 2001 ییلی سیپتمبر حادثه‌لری یوز بیریشی‌دن سونگ طالبلر خلق ارا ائتلاف کوچلری تامانیدن اوتکزیلگن حربی عملیاتلر نتیجه‌سیده نابود ایتیلدی. و مینگلب کیشی ناتو و خلق ارا حربی کوچلر ترورچیلیککه قرشی کوره‌ش آلیب باریش اوچون افغانستان‌گه کیریب کیلدیلر. مملکتده ینگی دموکراتیک حاکمیت تأسیس ایتیلدی.
افغانستان اهالیسی اوروشلرگه چیک قوییلگنی‌گه ایشانگن ایدیلر. افسوس که ایکی ییل اوتر اوتمس طالبلر قیته جانلنیب، جنگ جبهه‌لریگه آتلنه باشله‌دیلر. نیچه ییل دیرکه افغانستان ینه بیر بار اوروش نینگ قیزیل میدانی‌گه ایلنگن. هر ییلی یوزلب کیشی عادی اهالی ترور هجوملری و جنگ‌لر طفیلی قربان بوله‌دیلر. یوزلب آدملر هم تن جراحتی آلیب ضرر کوره‌دیلر.
سابق شوروی قشونلری افغانلر یورتی‌گه باستیریب کیریشی نتیجه‌سیده افغانستان منطقه و خلق ارا ییریک کوچلرنینگ کوچ سینش میدانی‌گه ایلندی. در واقع 28 ییل دیر که اوشبو کوچلر افغانستانده نیابتی جنگ‌لرگه دوام ایتدیرماقده‌لر.
باشقه بیر عباره بیلن ایتگنده دنیا نینگ ییریک دولت‌لری همده منطقه کوچلری ایریم عامللر جمله‌دن افغان خلقی نینگ سوادسیزلیگی، قشاقلیگی و سیاسی توشونچه سویه‌سی پست‌لیگی باعث اولر آره‌سیدن اوته ارزان نرخده حربی قوللرنی تاپیب آلیب، اوروش تندیرینی قیزتیب کیله‌دیلر.
