سلام‌وطندار با رحمت‌الله نبیل گفت‌وگویی داشته است. این گفت‌وگو در دو حوزۀ صلح و انتخابات پیچیده و آقای نبیل، از قضایای بسیاری در این گفت‌وگو پرده برداشته است.
سلام‌وطندار: از این که فرصت دادید تا گفت‌وگویی داشته باشیم، سپاس‌گزاریم.
نبیل: تشکر از این که تشریف آوردید، بسیار خوش آمدید.
سلام‌وطندار: گفت‌وگو را از انتخابات آغاز می‌کنیم؛ شما انتخابات ششم میزان را چگونه یافتید؟
نبیل: در چهل سال گذشته افغانستان سیستم‌های مختلف را امتحان کرد. بالاخره این سیستم‌ها نتیجه‌یی ندادند و پس از تلاش‌های بسیار و قربانی‌های زیاد، مردم افغانستان به یک دموکراسی و مردم‌سالاری نیم‌بند رسیدند؛ اما متأسفانه مدیریت این دموکراسی با مشکلات جدی‌یی همراه بوده است. انتخابات یکی از اصول دموکراسی‌ست که در نتیجۀ استفادۀ مردم از آرای‌شان صورت می‌گیرد، اما متأسفانه انتخابات 2014 با مشکلاتی روبه‌رو بود و انتخابات مجلس نماینده‌گان در سال 2018 نیز مشکلات بسیاری داشت. انتخابات ششم میزان هم آزمونی جدی برای مردم‌سالاری افغانستان بود؛ اما مشکلات زیادی داشت. نخست سطح پایین اشتراک مردم که دلایل بسیاری دارد. از جمله نارضایتی از رهبران حکومت وحدت ملی و عدم اعتماد به روند برگزاری انتخابات و کارکرد کمیسیون‌های انتخاباتی. در مجموع برای پاسخ‌دهی به این پرسش باید گفت که تقلب‌های سازمان‌دهی‌شده و گسترده‌یی در این روند انجام شده است و قضاوت را می‌گذاریم برای پایان روند انتخابات؛ تاکنون عملکردهای مثبتی نیز دیده شده است و باید منتظر دیگر عملکردها باشیم.
سلام‌وطندار: به تقلب‌های گسترده اشاره کردید، کی‌ها این تقلب‌های سازمان‌دهی‌شده را انجام دادند؟
نبیل: تقلب در انتخابات ششم میزان بسیار منظم انجام شد. شماری از والی‌ها به کابل فراخوانده شدند؛ به عنوان مثال، در میدان‌وردک برای شماری پول توزیع شد تا در مناطق ناامن صندوق‌ها را به نفع تیم مشخصی پُر کنند، جلو این تقلب گرفته شد، اما پول بسیاری برای این هدف به افراد توزیع گردید. کندهار مثال دیگری‌ست؛ یکی از مسئولان امنیتی وظیفه داشت تا صندوق‌ها را به نفع یک تیم پُر کنند. این مسئول امنیتی با ما در تماس شد که اگر مایل باشیم، (و در صورت دریافت امتیاز) به نفع تیم ما نیز صندوق‌ها پُر شود؛ ما نه‌تنها نپذیرفتیم، بلکه این موضوع را به کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی رساندیم.
در برخی از ولسوالی‌های ننگرهار نیز عمل مشابهی انجام شده است. افراد در سطوح بلند تقلب کرده‌اند و مدارک دست‌داشتن این افراد از چند ولایت را به کمیسیون سپردیم؛ مثلاً والی پس از ساعت یک، وقتی حجم اشتراک مردم کاهش می‌یابد، برگه‌های رأی‌دهی را به ناظران دو تیم تقسیم می‌کند تا منصفانه به نفع تیم‌های‌شان صندوق‌ها را پُر کنند. مدارک این نوع تقلب‌ها را نیز به کمیسیون سپرده‌ایم. همین که 500/600 هزار رأی از سوی کمیسیون باطل اعلام شده است و در یک ولایت از 160 هزار، حدود 40 هزار رأی معتبر اعلام می‌شود، نشانه‌یی از یک تقلب سازمان‌دهی‌شده است.
از طرف یکی از تیم‌ها پول هنگفتی برای پیروزی در انتخابات هزینه شده است. بر پایۀ اطلاعات ما، حدود 170 تا 175 میلیون دالر هم برای شماری توزیع شده است.
سلام‌وطندار: کی‌ها این پول را تقسیم کرده‌اند و مهره‌های درشت این تقلبات گسترده کی‌ها هستند؟
نبیل: این را می‌گذاریم برای بعد. فعلاً کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی به این موارد رسیده‌گی می‌کند. نام افراد و اشخاصی که در فرایند عملیاتی تقلبات گسترده نقش داشته‌اند نیز با یک پرس‌وجو از مردم در ولایت‌ها به آسانی مشخص می‌شود.
ورشکسته‌گی غضنفربانک و آزادی حاجی رسا
سلام‌وطندار: بر این اساس تیمی که بیشتر تقلب کرده است، کدام است؟
نبیل: به عنوان مثال، ستاد انتخاباتی محمداشرف غنی. بر پایۀ اطلاعات ما، این تیم حدود 175 میلیون دالر را هزینۀ انتخابات کرده است. این پول هنگفت به فرماندهان، برگزارکننده‌گان گردهمایی‌ها و پُرکننده‌گان صندوق‌ها توزیع شده است. برای شماری هم موقف‌های بلند دولتی تضمین شده است. با این حال نمی‌توان گفت که تنها این تیم تقلب کرده است.
سلام‌وطندار: این 175 میلیون دالر از کجا آمد؟
نبیل: از راه‌های مختلف؛ پول بیت‌المال هزینه شد، مقدار زیادی از بودجۀ کُد 91 که از بودجۀ انکشافی انتقال یافته بود و غضنفربانک. بر پایۀ اطلاعات ما، مقدار زیادی از پول این بانک خارج شده و اخیراً وزارت معدن برای خرید یک پالایشگاه نفت مربوط غضنفر بانک که کهنه و فرسوده است و زمینش دولتی‌ست، هیأتی را موظف کرده تا در بدل پول هنگفتی این پالایشگاه را بخرد و پول غصنفربانک جبران شود.
قضیۀ حاجی رسا را به یاد دارید. او به خاطر اختلاس و دستبرد مواد غذایی وزارت داخله بازداشت شده بود، اما وقتی قضیه به دادستانی رفت، آقای رسا در نتیجۀ ضمانت رها گردید. در مقابل این ضمانت پول هنگفتی داده شده است.
سلام‌وطندار: اطلاعاتی وجود دارد که غضنفر بانک ورشکست شده است، آیا حقیقت دارد؟
نبیل: این اطلاعات به ما نیز رسیده است. مقدار بسیاری از پول نقد این بانک برداشت شده است. قراردادی‌های این بانک به تعویق افتاده تا بهتر بتوانند کارزارهای خود را انجام دهند. این پول صرف برگزاری گردهمایی‌ها شد؛ تا اگر وقتی از حجم زیاد آرای‌شان پرسیده شود، بگویند که هواداران زیادی داشته‌اند؛ بلی، پول بسیار هزینه شده است و این قابل انکار نیست.
سلام‌وطندار: پیش‌تر اشاره‌یی داشتید به والی یکی از ولایت‌ها که به نفع تیم مشخصی کمپاین کرده است؛ برخورد نهادهای امنیتی چگونه بوده است؟
نبیل: ]والی‌های[ پکتیا، کندهار و هلمند نقش داشتند. اما در مورد سکتور امنیتی مشخصاً چیزی گفته نمی‌توانیم. در بغلان مشکلاتی وجود داشت، فاریاب نیز چنین بود؛ سیاست مشخصی از سوی نهادهای امنیتی اعمال نشد، اما افراد به صورت جداگانه از سوی تیم‌ها برای تقلب هدایت شدند.
سلام‌وطندار: با این حساب، سکتور امنیتی از سازمان‌دهی تقلب مبراست؟
نبیل: سکتور امنیتی مجموعاً جزء راهکار رسمی تقلب نبود، اما چشم‌پوشی‌هایی از سوی شماری در این بخش انجام شد.
سلام‌وطندار: شبیه چشم‌پوشی شما در سال 2014؟
نبیل: ما در آن زمان به عنوان یک ارگان کشفی به رئیس جمهور، اعضای شورای امنیت و نامزدان ریاست جمهوری اطلاع دادیم، اما وضعیت برای افشای تقلب مناسب نبود.
سلام‌وطندار: تیم ثبات‌وهم‌گرایی نیز در حکومت شامل است، این تیم آیا در سازمان‌دهی تقلب نقش داشت و چه میزان پول را برای رسیدن به هدف هزینه کرده است؟
نبیل: طبق اطلاعات من، هزینۀ تیم عبدالله عبدالله نسبت به تیم محمداشرف غنی کمتر است. اما در ناهنجاری‌ها، شماری از افراد این تیم نیز دست داشتند. وقتی آرای باطل‌شده را مقایسه کنید، می‌بینید که دوسوم این آرا مربوط یک تیم است و یک‌سوم دیگر مربوط تیم دیگر.
سلام‌وطندار: یعنی تقلب تیم عبدالله عبدالله نسبت به تیم آقای غنی کمتر بوده است؟
نبیل: معلومات ما چنین است.
سلام‌وطندار: شما در یکی از گفت‌وگوهای‌تان پیش از برگزاری انتخابات گفتید که در صورت رفتن انتخابات به دور دو، شما هم در این دور خواهید بود؟
نبیل: ما گفتیم که تقلب به صورت گسترده انجام شده و طبق اطلاعات ما، انتخابات به دور دو خواهد رفت. ما تیمی بودیم که نه تفنگ‌سالار داشتیم و نه هم توانستیم به درستی کمپاین کنیم. قیصاری، در روزهای پایانی که حکومت هیچ مدرکی نتوانست علیه‌اش بیابد و دادستانی به نفعش فیصله کرد، به ما پیوست.
سلام‌وطندار: شما می‌دانید که انتخابات روندی پیچیده است و عمدتاً سه مرحله دارد؛ پیش از انتخابات، روز انتخابات و بعد از انتخابات. آیا انتخابات به دور دوم می‌رود و آیا کمیسیون از این مرحله به خوبی می‌گذرد یا روند انتخابات به بحران روبه‌رو می‌شود؟
نبیل: شماری از تیم‌ها تلاش کردند این روند را به بحران ببرند. این تیم‌ها پیش‌داوری‌هایی داشتند و هر یک خود را پیش‌ازپیش پیروز خواندند. تلاش کردند آرای غیربایومتریک وارد سیستم شود و از هر وسیله‌یی برای دست‌یابی به این هدف کار می‌گیرند. با این حال کمیسیون به این تلاش‌ها تاکنون تن نداده است. برای ما این مهم است که تا چه اندازه آرای پاک و ناپاک جدا می‌شود و اگر این آرا به درستی از هم جدا شود، انتخابات به دور دوم خواهد رفت. اما این که چه زمانی برگزار خواهد شد، مربوط کمیسیون می‌شود که تا چه اندازه با مشکلات کنار می‌آید و تن به فشارها نمی‌دهد.
سلام‌وطندار: در صورت احتمال، چه تیم‌هایی به دور دوم خواهند رفت؟
نبیل: عجالتاً دو تیمی که در حکومت نقش دارند.
سلام‌وطندار: اطلاعاتی وجود دارد که هکرها به مرکز اطلاعات انتخاباتی حمله کرده‌اند؛ این حملات از سوی کی‌ها انجام شده است؟
نبیل: رئیس کمیسیون گفت که سیستم 60 بار مورد حمله قرار گرفته است و تلاش برای هک جرم است. این که موفق شدند یا نه، حرفی‌ست جدا و آنانی که می‌دانند سیستم بارها مورد حمله قرار گرفته، می‌دانند که کی‌ها و از کجا در حمله نقش داشته‌اند.
صلح و تیمی که برای بقا دست به هر کاری می‌زند
سلام‌وطندار: در تلاش‌های صلح ما شاهد سیاستی دم‌دمی مزاج هستیم. ایالات متحده گاه از این روند حمایت می‌کند و گاه از مجاری مختلف برای آغاز این روند دوباره تلاش می‌کند؛ شما نگران این وضعیت نیستید؟
نبیل: ما یکی از موافقین روند صلح هستیم، اما مخالف شیوۀ آن. به این دلیل که افغانستان در این روند کنار گذاشته شد. متأسفانه هم‌گامی گفت‌وگوهای صلح و انتخابات مشکلات بسیاری را به بار آورد؛ چون صلح نیازمند یک اجماع سیاسی است، اما انتخابات این اجماع را تقسیم می‌کند. اجماع در انتخابات بسیار مشکل است و تا کنون سیاسیون افغانستان به پخته‌گی نرسیده‌اند و هنوز وابستۀ شماری از کشورها اند. رئیس جمهور برای بقا در قدرت تلاش دارد و شماری از سیاسیون نیز بر حفظ دست‌آوردهای شخصی و تیمی تأکید دارند. مردم هم از این روند بی‌خبر نگه داشته شدند و تا هنوز از جزئیات این روند بی‌خبرند؛ این موارد مردم و حکومت را در موقف ضعیف قرار می‌دهد. با این حال پاکستان در این روند دست بالاتری داشت. آمریکا، طالبان و پاکستان به گونۀ منظمی برای این روند برنامه داشتند و کشورهای منطقه نیز نظر به سود خود فعالیت داشتند/دارند. ما امیدواریم تا موقف بهتری داشته باشیم و سپس به سمت ساختن یک اجماع سیاسی ملی برویم.
شبکۀ حقانی و طرح ترور
سلام‌وطندار: شما در انتخابات و پیش از آن به دلیل افشای اطلاعات چهرۀ جنجالی‌یی بودید؛ آیا تا به حال تهدیدی متوجه‌تان نبوده است؟
نبیل: نه‌تنها در انتخابات، بلکه پیش از آن نیز تهدیداتی متوجه ما بود؛ در یک مورد یک تن که قصد ترورم را داشت، دستگیر شد و قضیه‌اش اکنون زیر بررسی قرار دارد. من بیشتر از سوی پاکستان و شبکۀ حقانی مورد تهدید قرار داشته‌ام.
سلام‌وطندار: با توجه به حجم وقایع و چالش‌های صلح و انتخابات، شما از چه بیشتر هراس دارید؟
نبیل: اگر پس‌لرزه‌های انتخابات و بحران این روند به خوبی مدیریت نشود؛ خطر بزرگی متوجه افغانستان خواهد بود و این خطر باعث تقویت طالبان و ضعف حکومت افغانستان خواهد شد.
سلام‌وطندار: گزارش‌هایی وجود دارد که قرار است روند صلح دوباره آغاز شود. شما از متن توافق‌نامه که قرار بود امضا شود راضی نبودید. حالا طالبان می‌گویند که ما دوباره چانه‌زنی‌ها برای امضای همان توافق‌نامه را با امتیازات دیگری از جمله آزادی انس حقانی آغاز می‌کنیم؛ شما در این مورد چه نظر دارید؟
نبیل: به افغانستان به عنوان یکی از طرف‌های اصلی این گفت‌وگوها که هر روز قربانی می‌دهد، اعتماد نمی‌شود و حتی متن توافق‌نامه با رهبران در میان گذاشته نمی‌شود، اما طالبان و پاکستان چند ماه روی این توافق‌نامه کار می‌کنند تا متن آن را اصلاح کنند. مسألۀ دیگر آیندۀ شبکۀ حقانی بود که هرگز مورد بحث قرار نگرفت. آقای خلیلزاد اعتراف کرد که طالبان پس از صلح با گروه داعش خواهند جنگید. نگرانی ما این است که در توافق‌نامۀ صلح سه جغرافیا، سه روند و سه قانون متفاوت به رسمیت شناخته می‌شود؛ طالبان با همان پرچم و جغرافیا، داعش با همان پرچم و جغرافیا و حکومت نیز با این مشخصات. هیچ تضمینی در این مورد که تروریست‌ها نتوانند از مخفیگاه‌های پاکستان استفاده کنند مورد بحث نبوده است.
ما در حالی که قربانی تروریسم هستیم، بیشتر صادرکنندۀ تروریسم معرفی شدیم. در متن توافق‌نامه هیچ اشاره‌یی به نظام جمهوریت نشده است و این بحث جنجالی را گذاشتند به گفت‌وگوهای بین‌الافغانی، در حالی که به خوبی می‌دانند میان حکومت و سیاسیون افغانستان اجماع ملی وجود ندارد. این نگرانی‌ها از ابتدا وجود داشت و اکنون نیز وجود دارد. اگر طالبان و آمریکا به توافق دست یابند، تنها موضوع آزادی انس حقانی مطرح نمی‌شود، بلکه فهرستی پنج هزار نفره از زندانیان طالبان به جانب آمریکا برای آزادی سپرده خواهد شد. در آن صورت، بسیاری از افراد طالبان آزاد خواهند شد و این موضوع نیز نگران‌کننده است؛ زیرا یک‌جانبه بوده و معلوم نیست افغانستان در این معامله چه به دست می‌آورد.
هنگام برگزاری انتخابات گفتیم که این روند جزئی از نظام جمهوریت است و اگر به تعویق می‌افتد، در مقابل چه به دست می‌آید، آیا آتش‌بس می‌شود یا نه؛ که به این پرسش‌ها هیچ پاسخی به دست نیامد.
سلام‌وطندار: اگر فهرست زندانیان طالبان به آمریکا سپرده شود، طبعاً حکومت افغانستان اطاعت می‌کند؟
نبیل: آزادی زندانیان به حکومت آینده مربوط می‌شود که آیا این حکومت ناشی از مصلحت سیاسی‌ست یا برآمده از یک انتخابات شفاف. در آن زمان حکومت تصمیم‌گیرنده خواهد بود. شناختی که من از یکی از تیم‌ها دارم، اگر ضمانتی برای بقای این تیم در قدرت داده شود، به هر نوع معامله‌یی سر فرود می‌آورد و برای بقای خود دست به هر کاری می‌زند.
سلام‌وطندار: طالبان از زمانی که گفت‌وگوها آغاز شد و حتی از هنگامی که تفنگ بر شانه گرفتند یک خط از موضع خود عقب نرفتند، به این معنی که در نهایت نظام کنونی باید منتفی شود و نظام دیگری مستقر گردد؛ ظرفیت اقناع طالبان چقدر است و آیا امکان دارد اجماع ملی در مقابل این تفکر شکل گیرد؟
نبیل: ما و آمریکایی‌ها سیاست واضحی نداشتیم، خم‌وراست پیش می‌رفتیم و خط واضحی نداشتیم. حامد کرزی باری یک طالب را رها می‌کرد و بعد از آنان می‌خواست تا به صلح بپیوندند، اما کسی جلو نمی‌آمد. حالا هم می‌گویند، 900 طالب را رها می‌کنیم و فردایش می‌گویند، یک‌هزار و دوهزار طالب را از بین بردیم؛ این خودش به طالبان روحیۀ پیروزی می‌دهد. اگر سیاستی واضح داشتیم، طالبان به این اندازه قدرتمند نمی‌شدند. ماند موضوع این که آیا ما حکومتی برامده از آرای شفاف مردم داریم؛ حکومتی که مردم افغانستان را در گفت‌وگوهای صلح سهیم سازد و یک اجماع سیاسی به میان آورد. مهم این است که آیا نقاط مشترکی با طالبان داریم یا نه. اکنون نقطه‌یی دیده نمی‌شود. آن‌ها امارت می‌خواهند، ما جمهوریت. آن‌ها ما را کافر می‌دانند و کشتن نیروهای امنیتی را روا. به این دلایل روند بسیار پیچیده است. ما باید بحث را از تاکتیک به استراتژیک بیاوریم. مشکل ما این است که هرگز روی یک میکانسیم به نتیجه نرسیدیم و همیشه این میکانسیم‌ها وارد شده است؛ به این دلیل، همیشه روستا از شهر دور بوده است. در این صورت اگر با طالبان کنار بیاییم هم، فاصله بین روستا و شهر مشکل‌ساز است. ما باید ستون‌های ثبات افغانستان را بیابیم و روی آن سرمایه‌گذاری کنیم تا هر باشندۀ کشور نسبت به افغانستان حس مالکیت داشته باشد.
سلام‌وطندار: پیش‌تر به دم‌دمی مزاجی در روند گفت‌وگوهای صلح اشاره شد، نسخۀ شما برای بهبود این روند چیست؟
نبیل: باید روی اجماع سیاسی بیشتر تأکید شود و حکومت تقویت گردد. طالبان توانستند اجماع داخلی را به دست گیرند. با سیاسیون در ارتباط هستند و با تک‌تک‌شان در حال دیدوبازدیدند؛ از کرزی تا عطامحمد نور و یونس قانونی. رابطه با طالبان اکنون به یک رقابت تبدیل شده است و حکومت باید نخست هرچه زودتر ابزارها را از طالبان بگیرد.
سیلی به صورت غنی و عبدالله
سلام‌وطندار: شما به اجماع ملی اشاره کردید؛ شماری از سیاسیون دست به ایجاد چنین اجماعی زده‌اند، اما مشکل‌شان استدلال چوبین است. چگونه می‌شود این اجماع را بر پایۀ اکمال رساند؟
نبیل: این موضوع مربوط حکومت است. حکومت نتوانست اجماع سیاسی را به میان بیاورد. شما ببینید، در شعاع 500 متری ارگ ریاست جمهوری اجماع نیست، چه رسد بین تمام سیاسیون. محمداشرف غنی، عبدالله عبدالله، حامد کرزی و صلاح‌الدین ربانی در این شعاع بودوباش دارند، اما این افراد تعریف مشخصی از صلح ندارند. حکومت باید ظرفیت داشته و آنان را قناعت بدهد.
سلام‌وطندار: به گفتۀ شما، عبور از انتخابات برای آیندۀ افغانستان مهم است. با این وصف تعاملات سیاسی میان سیاست‌مداران چگونه است و آیا با شما قرارهایی گذاشته شده و آیا در مورد حکومت آینده پس از انتخابات با تیم‌ها در تماس بوده‌اید؟
نبیل: بله، مراجعه کردند. اما پاسخ ما این بوده که همۀ ما مسئولیت آماده‌گی مدیریت بحران احتمالی را باید داشته باشیم. بحث رفتن انتخابات به دور دوم نیز زمانی به میان خواهد آمد که آیا ما با تیم دیگری می‌پیوندیم یا نه.
سلام‌وطندار: رفتن به دور دوم، آیا پیش‌فرضی قوی میان تیم‌ها است؟
نبیل: اگر آرای بایومتریک‌شده و غیربایومتریک‌شده جدا شود و دستگاه‌های بایومتریک زیر بررسی قرار گیرند؛ ارقام افت می‌کند و درصدی‌ها کاهش می‌یابد، و به دست‌آوردن پنجاه‌جمع‌یک آرا در صورتی که تخطی‌یی انجام نشود، دشوار خواهد بود. با این حال محاسبات نشان می‌دهد که انتخابات به دور دوم می‌رود.
سلام‌وطندار: با درنظرداشت اختلافات، ارادۀ جمعی برای مواجهه با انتخابات و بحران انتخاباتی چیست؟
نبیل: ما و دوستان‌مان در شورای نامزدان ریاست جمهوری بیشتر از این که افراد و اشخاص را در نظر بگیریم، روی سلامت مردم‌سالاری ودموکراسی توجه داریم. اگر نتایج در صورتی اعلام شود که مشکلات جدی نداشته باشد، ما نتیجه را می‌پذیریم. اشتراک تیم‌ها هرچند رأی به دست نیاورده باشند، مهم نیست، مهم چرخۀ دموکراسی‌ست که به گردش می‌آید. اما اگر روند انتخابات صدمه ببیند، در حقیقت آیندۀ دموکراسی و مشارکت مردم صدمه می‌بیند؛ همین حالا هم مشکلات در روند انتخابات سیلی محکمی بر صورت دو چهرۀ حکومت بوده است.
از حضورتان در این گفت‌وگو بسیار سپاسگزار.
