مردم و اعتراض

مشارکت سیاسی در جریان قرن بیستم گسترده شد و خواست‎های متضاد سیاسی مطرح گردید، و شهروندان اقدام به رأی‌دادن، اشتراک در حرکت‎های اعتراضی و انقلابی کردند. امروزه اشتراک در انتخابات نشان‎دهندۀ شکل عمدۀ فعالیت سیاسی بیشتر مردم است. با آن که افراد کمی در اعتراض‌هایی مانند تظاهرات، راهپیمایی‎ها، تحریم‎ها، اعتصاب‎ها و درگیری با پولیس شرکت می‎کنند، حرکت‎های اعتراضی اخیراً افزایش یافته است. جنبش‌های اقتصادی به دنبال منافع بیشتر سیاست‏گذاری‌های دولت برای اعضای خود هستند. اعضای اتحادیه‏ها به منظور دریافت دست‏مزد بلند‎تر، خدمات صحی، حقوق بازنشسته‌گی بیشتر و واداشتن حکومت به اتخاذ تصامیمی که منجر به دست‌یافتن به درآمد‏های مساویانه شود، اعتصاب می‏کنند.

اجتماع دهاقین در تلاش تملک زمین بیشترند و شهرنشینان فقیر بر ضد قیمت بلند غذا و کاهش در کمک‎هزینه‎های مالی دولتی تجمع می‎کنند و جنبش‎های اشتراکی به انتقاد از خواست‎های ملی، قومی و دینی می‎پردازند. جنبش‏های ملی آزادای‎خواه برای استقلال از حاکمیت استعماری می‎کوشند و انجمن‎های قومی به دنبال نقش پررنگ‎تر در تصمیم گیری‎های حکومت، حتی خود‏مختاری و تجزیه‌طلبی هستند.

گروه‏های دینی-مذهبی مثل انجمن کاتولیک‎های رومن و سازمان‎های اسلامی طرفدار احیای دینی، در نبرد برای دست‎یافتن به دستگاه سیاسیِ دینی خالص‎تر هستند و جنبش‏های جدید حقوق مدنی علیه حکومت متمرکز مرکزی، اقدام می‏کنند و هم‌چنان اجتماعات زنان بر ضد پدر‎شاهی و مردسالاری گرد هم می‎آیند.

حرکت‎های محلی بر ضد سلطه‎گری بوروکراتیک که از سوی حکومت سلسله مراتبی به کار گرفته می‎شود، ایجاد می‎شوند. جنبش‎های صلح‎خواه علیه سربازگیری نظامی، سلاح‎های هسته‎یی و رقابت تسلحیاتی اعتراض می‎کنند. حرکت‎های محیط زیستی به رهبری سبزها و با هدف خلع سلاح، محیط زیست سالم، حفظ حیات وحش، رشد اقتصادی آهسته و اشتراک وسیع جوانان، زنان و مهاجرین کارگر اعتراض می‌کنند.

در جریان قرن بیست، انقلاب در کشور‎های اتحاد جماهیر شوروی، چین، ویتنام، کوریا، ایران و کوبا بیانگر برجسته‎ترین نمونه‎های تحول سیاسی بود که منجر به استیلای قدرت سیاسی از سوی برخی رهبران شد؛ رهبرانی که خودشان را وقف تغییر شکل ساختار‎‏های اجتماعی-سیاسی و رفتار انسانی کرده بودند.

در 1989 فعالیت نخبه‌گان از بالا و بسیج پوپولیست‎ها از پایین، منجر به از هم پاشیده‌گی  حزب کمونیست در سرتاسر اروپای شرقی گردید. حرکت‎های اعتراضی کلیدی‎ترین جنبۀ حیات سیاسی–رابطه میان حاکمان و رعایا – را برمی‎تافت. حاکمان که مسئولیت ساختن و اجرای سیاست‏های لازمی برای جامعه را داشتند، در اواخر قرن بیستم با مشکلات جدی روبه‌رو گردیدند که به نظر رام‏نشدنی می‏رسید. این مشکلات شامل فقر اقتصادی، از هم پاشیدن حکومت، خشونت همه‌گانی، جدایی نژادی، تعصب مذهبی و انهدام محیطی بود. فشار‎ها حکومت را وا می‎داشت که این مشکلات را حل کند، رهبران سیاسی با کم‎بود منابع برای بر‎آوردن توقعات گروه‎های متضاد، مواجه بودند.

به این ترتیب فقر فزونی گرفت، جنبش‏های اعتراضی علیه اقتدار دولتی بسیج شدند. سیاست‎گذاران ملی برای یافتن راه حل‎های خلاقانه به مشکلاتی که از رعایا–آن‌های که کمتر در پروسه‏های سیاسی دخیل‌اند – ناشی می‏شود، تحت فشار قرار گرفتند.

روابط میان اتباع و حاکم مشمول سه بُعد تحلیلی است: 1- عقاید فرهنگی، 2- ساختار و 3- رفتار.

• عقاید فرهنگی مقاصد و تفسیر‎هایی حکومت‏داری [برای توجیه کارکرد‏های حکومت] را تحت شعاع قرار می‎دهد.
• شرایط ساختاری بر سازمان‏هایی تمرکز دارد که رهبران سیاسی از طریق آن‏ها اعمال قدرت می‎کنند.
• بعد رفتاری توضیح می‏دهد که چگونه افراد پیام‎‏های سیاسی را تفسیر کرده و سازمان‏های سیاسی را به فعالیت وا می‎دارند.

با استفاده از این ابعاد به عنوان مدلی برای تحلیل مقایسوی، این کتاب به بررسی سه موضوع اساسی در خصوص به هم‎پیوسته‌گی میان اعتراض سیاسی و تغییر اجتماعی می‎پردازد.

نخست: چرا افراد در فعالیت‎های سیاسی – حرکت‎های غیر خشونت‎آمیز، شورش‎ها و انقلاب‎ها – شرکت می‎کنند؟ فرض ما بر این است که اعتقادات فرهنگی، ساختار‎هایِ اجتماعی-سیاسی و دیدگاه‎های فردی، انگیزه‏ها و ادراک‏ شکل‌دهندۀ تصمیم برخی افراد و گروه‎ها برای اشتراک فعالانه‏تر نسبت به دیگران است. کدام ارزش‎های مشترک و اهداف سیاسی هدایت‌کنندۀ رفتار افراد است؟ فرصت‎های ساختاری و اجبار‎هایی تأثیر‎گذار بر میزان اشتراک افراد کدام‏هااند؟ چه محرک‎های شخصی، افراد را بر آن می‏دارند که بر حس بی‏تفاوتی‎شان غلبه کرده و دست به فعالیت سیاسی بزنند؟

دوم: چرا اشتراک‌کننده‎ها روش‎های خاصی را برای دست‎یافتن به خواست‎های‌شان انتخاب می‎کنند؟ با آن که اپوزیسیون‎های سازمان‏یافتۀ رسمی علیه نخبه‌گان سلطه‏گر به ندرت قبل از قرن بیستم ظهور کردند، شورش‎های دهقانی، قیام برده‎ها و طغیان‎های قومی در طول تاریخ به وقوع پیوسته است.

علاوه بر آن فقرا در مقاومت‏های سیاسیِ مخفیِ غیر رسمی اشتراک داشتند. آنها گروهِ کوچکی از اقوام، دوستان و همسایه‎ها بودند که به شایعه‌پراگنی علیه ارباب‌های‌شان و نشر نقاشی‌هایی می‌پرداختند که در آن مردم سرکوب‌شده در حال دست‌یافتن به قدرت سیاسی نمایش داده می‎شد.

هنگام مواجهه با سلطۀ سیاسی، معترضین (aissidents) ناگزیر از انتخاب میان انواع مختلف شگرد­ها بودند: خشن یا مسالمت‌آمیز، آشکارا یا مخفی، سازمان‎یافته یا خود‎جوش و مواجهه یا تشکیل اتحاد مشترک با سایر گروه‎ها، احزاب و نهادهای حکومتی.

ما شرایطی را که زمینه را برای تغییر راهبرد حرکت­های اعتراضی از مسالمت‌آمیز – کمپیان انتخاباتی، رأی‌دهی، داد­خواست، مظاهره، تحریم – به [استفاده از] ‏شیوه­های خشن‎تری مثل تخریب، حملۀ فزیکی و شورش فراهم می­کند به کاوش گرفتیم.

سه: چه پیامد­هایی راهبردی‌یی از فعالیت­های جنبش­های اعتراضی نتیجه می­­شود؟ برنامه­های ملی یک متغییر حایل را میان اعتراضات سیاسی و تغییر اجتماعی به وجود می­آورد.

رهبران و اشتراک‌کننده­ها (معترضان) چقدر مزیت­ها و موثریت راهبرد­های­شان را درک می­کنند؟ اعتراضات چه تأثیری بر سیر تغییرات اجتماعی به­ویژه ارزش­ها و برابری ساختاری دارند؟ چگونه حرکت­های اعتراضی بر توزیع قدرت سیاسی مثل دسترسی وسیع گروه­های مادون به سیاست‌گذاران حکومتی، تأثیر می‌گذارد؟

در تحلیل ما از این مسائل عمومی، نظریۀ فرصت­های سیاسی را فرمول‌بندی کردیم و بعد آن را بر جنبش­های اعترضی تطبیق نمودیم.

به گونۀ نظری، ما فرض را بر این گرفته­ایم که ارزش­های فرهنگی، ساختار­های اجتماعی-سیاسی و رفتار فردی اساس فعالیت­ها و نتایج اعتراضات را تشکیل می­دهند. با این که ابعاد تحلیلی مشخص هستند، این ابعاد برهم­کنش دو سویه را در جهان سیاسی-تجربی نشان می­دهند. با معنادارکردن فعالیت سیاسی و تحریک مردم به اشتراک در حرکت­های اعتراضی، ارزش­های فرهنگی بر فرصت­ها تأثیر می­گذارند. ارزش­ها هم میزان قابل‌قبول‌بودن اهداف مشخص سیاسی را تعیین می­کنند و هم امکان اجرا و نیل به این اهداف را نشان می­دهند. سپس اهداف و توقع پیروزی به تصمیم اشتراک در یک فعالیت اعتراضی رهنمون می­شوند.

از دید ساختاری، قدرت دولت، احزاب سیاسی، گروه­های اجتماعیِ بومی و نهادهای خارجی (سایر دولت‌های ملی، شرکت‌های چند ملیتی، واتیکان) نه فقط مانع اشتراک در حرکت­های اعتراضی مشهور نمی­توانند باشند، بلکه تسهیل کنندۀ فرصت­ها برای اقدام جمعی سیاسی نیز هستند.

سرکوب شدید نظامی و پولیس شاید اعتراضات علیه دولت را به اجبار متوقف کند، همان‌گونه که در خیابان تاینامن در جون 1989 در بیجنگ اتفاق افتاد. اما اگر قدرت اجباری دولت هم­چنان باقی بماند یا به مرور زمان نوسان داشته باشد، معترضان فرصت ابراز نظر را در خصوص سیاست­های دولت به دست می آورند^[1].

در چنین شرایط ساختاری، میزان سرکوب حکومت بر نتایجی که توقع دست‌یابی به آن­ها وجود داشت، تأثیر می‌گذارد. تهدید­های مجازات از سوی دولت، افراد بیزار از خطر^[2] را از فعالیت^[3] باز می­دارد.

افراد با نقش کلیدی که در حرکت­های اعتراضی دارند، ارزش­های فرهنگی را تفسیر و ساختار­های اجتماعی-سیاسی را به­هم متصل می­کنند. رهبران مشخص باور­های فرهنگی را در قالب­های لیبرال، محافظه‌کار، سوسیالیست و برنامه­های دیگری برای فعالیت سیاسی شکل می­دهند.

افراد نهاد­های حکومتی، احزاب سیاسی، گروه­های اجتماعی بومی و سازمان­های بین‌المللی را رهبری می­کنند. همراه با کلان­ابعاد فرهنگی-ساختاری یاد شده، خرده­متغییر­هایی مثل نگرش­های شخصی، ادراک و انگیزه­ها فعالیت‎های فردی را شکل می­دهند.

نگرش­ها در خصوص جنبش اعتراضی، رهبران حکومت و سیاست­های ملی بر تصمیم اشتراک‌ در یک حرکت اعتراضی یا خودداری از اشتراک، تأثیر می­گذارد. هم‌چنان نوع و درجۀ فعالیت سیاسی یک فرد از قدرت انگیزه­های وی مبنی بر درک تغییر اجتماعی از پهنۀ سیاسی جان می­گیرد.

درک فرصت­ها–به­ویژه توقع درست­نمایی دست­یافتن به موفقیت–بعضی از افراد را به اشتراک در یک کمپاین اعتراضی، در صورتی که فرصت­ها را برای درک دیدگاه­های سیاسی­شان مطلوب بیابند، رهنمون می­شود.

خلاصه این­که حتی اگر بیشتر مردم به تماشای بازی سیاسی خارج از معرکه بپردازند و تماشاگر غیرفعال باقی بمانند، شمار اندکی، بازیکنان فعالی خواهند بود که از طریق حرکت­های اعتراضی ارزش­های فرهنگی را باز‎تعریف می­کنند و برای ایجاد تغییرت در نهاد­های حاکم تلاش می­ورزند.

منبع: اعتراض سیاسی و تغییر اجتماعی (تحلیل سیاسی)

نویسنده‌گان: چارلز اف اندریان و دیدوید ای اپتر

برگردان: حشمت خراسانی