میدانیم هنوز خبر گذر سیارک بزرگ از کنار زمین در ذهن شما باقی مانده و زلزلۀ اخیر هم باعث شده تا مدتی نگرانی ما از جنگ و انتحار به رویدادهای طبیعی در زمین و آسمان دوخته شود. سقوط یک سیارک در سال 2013 بر شهر چیلیابینسک و گذر سیارک «2015 TB145» در شام روز شنبه همین هفته، بار دیگر تهدید و خطر سیارکهای آسمان را به ما زمینیها گوشزد کرد. قصد نداریم با این مسئله ترس و وحشت بیشتر ایجاد کنیم؛ اما بدانید که میلیونها سیارک و دنبالهدار و شهابسنگ بزرگ و کوچک همراه با هشت سیاره در مدارهایی منظم خورشید را دور میزنند. اما جدا از خطری که این سنگهای آسمانی برای ما ایجاد میکنند، وجود آنها فرصت خوبی برای مطالعۀ گذشتۀ منظومۀ شمسی و به ویژه سیارۀ زمین است. به گفتۀ اخترشناسان، سیارکها مواد ساختمانی باقیمانده از زمان شکلگیری منظومۀ شمسی ما اند.
استخراج منابع باارزش از سیارکها، انگیزۀ خوب اقتصادی را در پی دارد و اکنون با ورود بخش خصوصی به عرصۀ فضایی، رقابت بر سر استخراج معدنها در سیارکها و دنبالهدارها به یکی از موضوعات سودآور اقتصادی میان کشورهای پیشگام در عرصۀ فضایی تبدیل شده است. هرچند هنوز تکنولوژی لازم برای استخراج و آوردن این منابع به زمین یا ماه را نداریم، ولی هیچ راهبرد یا قانون بینالمللی هم دربارۀ نحوۀ استفاده یا تقسیم این منابع آسمانی در سطح جهان وجود ندارد. هنوز نمیدانیم که آیا این منابع به کشور استخراجکننده تعلق خواهد گرفت یا باید میان همۀ کشورها تقسیم شود. اما تا آن زمان، مطالعۀ سیارکها میتواند ما را در شناخت بهتر منظومۀ شمسی و به ویژه سیارۀ زمین، کمک کند. به همین دلیل، ناسا، آژانس فضایی اروپا، روسیه و چند شرکت خصوصی در صددند تا در آینده مأموریتهای فضایی را برای مطالعه و انتخاب سیارکهای نزدیک زمین برنامهریزی کنند. در میان این تلاشها، ناسا برنامهیی به نام «اکتشاف» دارد که در آن طرحهای نخستین برای مأموریتهای اکتشافی را بررسی میکند. تاکنون 27 برنامه از سوی جمعی از دانشمندان و مهندسان ناسا بررسی شده که از آن میان، 5 برنامه به دورۀ نیمهنهایی راه یافته اند. پس از بررسیهای موشگافانۀ بیشتر، یک یا دو برنامۀ آن در دهۀ 2020 برای اجرا انتخاب میشوند.
در میان اهداف دیگر، در یک نگاه این مأموریتها با نگاه به سیارۀ زهره، اجرام نزدیک زمین و دیگر سیارکها در آنسوی سیارۀ مریخ، سعی دارند تا به پرسشها دربارۀ گذشتۀ شکلگیری منظومۀ شمسی پاسخ دهند. یکی از آنها «مأموریت روانی» نام دارد. بر بنیاد آن، یک سفینۀ روبوتیک به سوی یک سیارک آهنی به نام «روانی 16» میرود تا هم دربارۀ شکلگیری سیارۀ زمین تحقیق کند و هم میزان فلز باارزش در این سنگ آسمانی را بررسی کند.
سیارک روانی 16 در سال 1852 توسط یک اخترشناس ایتالیایی به نام «آنیبیل دی گاسپارسی» کشف شده و یکی از سیارکهای بسیار سنگین و پرجرم کمربند سیارکها میباشد. این سیارک از نوع سیارکهای «M» است که عمدتاً از نیکل و آهن ساخته شده اند. به باور اخترشناسان، این سیارک هستۀ باقیمانده از یک سیارک بزرگتر یا یک پیشسیاره است که پس از یک برخورد عظیم، لایههای بیرونی آن که عمدتاً از سیلیکات بوده، به فضا پخش شده و حالا هستۀ آن به صورت تودۀ عظیمی از آهن و نیکل باقی مانده است. شاید این نظریه چندان از واقعیت دور هم نباشد؛ زیرا هستۀ بیرونی سیارۀ زمین نیز از آهن و نیکل ساخته شده است. این نظریه با بررسی چگالی، طیف و مطالعۀ راداری سطح این سیارک نیز حمایت شده و مشخص گردید که سیارک روانی 16 با دیگر ساکنان کمربند سیارکها کاملأ متفاوت است. با توجه به نظریۀ دانشمندان مبنی بر اینکه سیارههایی چون زهره، زمین و مریخ در اثر برخورد سنگهای بزرگی به نام پیشسیارهها شکل گرفته اند، سیارک روانی 16 نیز میتواند باقیماندۀ یکی از آن سنگهای پیشسیارهیی باشد که نتوانسته با به هم پیوستن دیگر پیشسیارهها، به سیارهیی مانند زمین یا مریخ تبدیل شود. اگر یک پیشسیارۀ بزرگتر با سیارک روانی 16 برخورد کرده، بدون شک لایههای بیرونی آن از هم جدا شده و حالا چیزی که از این برخورد باقی مانده، هستۀ آهنی آن است که ما آن را سیارک روانی 16 مینامیم. این سیارک که قطری به اندازۀ 250 کیلومتر دارد، فرصت خوبی را برای مطالعۀ سیارههای درونی ـ عطارد، زهره، زمین و مریخ ـ و اقمار بزرگتری که هستۀ آنها دهها کیلومتر زیر سطح از نظر ما پنهان شده، فراهم میکند.
این مأموریت به مثابۀ سفری به گذشتۀ منظومۀ شمسی و زمانی میباشد که هنوز تودههای کوچک و بزرگ به صورت صفحههای عظیمی به نام صفحۀ برافزایشی به دور خورشید تازه متولدشده در گردش بودند. در آن زمان تودههای بزرگ و کوچک سنگ با سرعت زیاد با هم برخورد میکردند و بعضیهایشان خرد و نابود میشدند. باز دوباره زیر فشار جاذبه با هم یکجا شده و صخرههای عظیمی را به وجود میآوردند تا به سنگهای بسیار بزرگی به نام پیشسیاره تبدیل شده و در واقع هستۀ نخستین سیارههای سنگی را شکل میدادند.
مأموریت روبوتیک به سوی سیارک روانی 16 نه تنها مطالعۀ گذشتۀ منظومۀ شمسی، بلکه کشف میزان فلزها در هستۀ سیارههای سنگی و میان دیگر سیارکها نیز میباشد. سیارکها شبیه کوههای عظیمی از منابع باارزش هستند. به گونۀ مثال، سیارک «2015 TB145» که شام روز شنبه از کنار زمین رد شد، با نزدیک شدن به خورشید، هر ثانیه بیش از 200 لیتر الکول از خود به فضا پخش میکند. در آینده صنعت استخراج منابع از سیارکها به یکی از پُردرآمدترین عرصههای اقتصادی میان قدرتهای فضایی تبدیل میشود و هر قدر منابع مالی بیشتر باشند، میتوانند مأموریتهای فضایی بلندپروازنهتر را به سوی سیارۀ مریخ، ایجاد پایگاه دایمی در سطح ماه و گردشگری در سطح سیارکها اجرا کنند. روسیه و آژانس فضایی اروپا از همین اکنون در صدد ایجاد یک پایگاه دایمی در سطح ماه و ساخت یک شهرک فضایی برای فضانوردان در سطح این قمر زیبای زمین میباشند. تا حالا 12 فضانورد امریکایی در قالب مأموریتهای آپولو به ماه سفر کرده اند و از سال 1972 تاکنون هیچ انسانی پا روی سطح ماه نگذاشته است.