سینما؛ فرشتۀ عدالت برای زنان افغانستان

چند روز پیش، فیلم «گرگ و میش» ساختۀ شهربانو سادات کارگردان افغانستانی، برندۀ جایزۀ یکی از بخش‌‏های جانبی جشنوارۀ معتبر فیلم کن شد. ما هنوز فیلم را ندیده‌ایم، اما آن‌ها که دیده‌اند می‌گویند که داستان آن بر اساس خاطرات هفت سال زنده‌گی کارگردان فیلم در بامیان ساخته شده است. به نوشتۀ بی‌‏بی‌‏سی فارسی، خانم سادات در سال 2001 همراه با خانواده‏‌اش از ایران به افغانستان بازگشته و فیلم‌اش روایت زنده‌‏گی مردم در روستایی دورافتاده در بامیان را به تصویر می‏‌کشد. گرگ و میش نخستین فیلم بلند این فیلم‌ساز 26 ساله است؛ فیلمی که در تاجیکستان فیلم‌برداری شده است.

این نخستین‌باری نیست که خبر موفقیت یک کارگردان افغانستان در جشنواره‏‌های جهانی در رسانه‌‏ها منتشر می‌‏شود. برای مثال، بیشتر فیلم‏‌های صدیق برمک نیز روی پردۀ نقره‏‌یی سینماهای جهان خوش درخشیده بود. تعداد جوایز بین‌‏المللی‌یی که آقای برمک از جشنواره‌‏های مختلف دریافت کرده، به اندازه‌‏یی‌ست که امروز بتوان از او به عنوان یک کارگردان جهانی نام برد. از جملۀ این جوایز می‏‌توان به‏ طور خاص به دو جایزۀ بسیار معتبر دوربین طلایی جشنوارۀ کن (2003) و گلدن گلوب بهترین فیلم خارجی (2004) اشاره کرد.

بنابراین دریافت جایزۀ یکی از بخش‌‏های جانبی جشنوارۀ فیلم کن، گرچه خبر بسیار مسرت‏‌بخشی است، اما چندان تازه‏‌گی ندارد. به نظر می‌‏رسد فیلم‌‏سازان افغانستان راه خود را در هنر هفتم پیدا کرده‏‌اند و رفته‌‏رفته جایگاهی ویژه در سینمای جهان به خود اختصاص خواهند داد. جایزه‏‌یی را هم که خانم سادات دریافت کرده، نوید روزهایی بهتر و درخشان‏تر را به سینمای افغانستان می‌‏دهد. این جایزه نشان می‌‏دهد موفقیت‌‏هایی که بیش‏تر نصیب سینماگرانی همچون آقای برمک شده بود، چندان به بخت و اقبال شخصی مربوط نمی‌‏شده و از گنج پنهانی حکایت داشته که در ذهن و زبان فیلم‏سازان جوان افغانستان وجود دارد. کافی است تا سایۀ شوم جنگ و قومیت‏‌گرایی و تعصبات بیهوده و مشکلات اقتصادی کنار برود تا این فیلم‏سازان موج تازه‏‌یی را در سینمای جهان به وجود آورند.

تردیدی نیست که اگر این فیلم‏سازان فضای کافی در اختیار داشته باشند، می‏‌توانند موفقیتی را که سینمای کشورهای همسایه چون ایران طی دو دهۀ اخیر در عرصۀ بین‌‏المللی داشته، این بار به نام خود رقم بزنند و سینمای افغانستان را به‏ عنوان یکی از سینماهای نوظهور و خلاق به جهانیان معرفی کنند.

اما جایزه‌‏یی که خانم سادات از جشنوارۀ کن نصیب شد، از منظری دیگر نیز مهم جلوه می‌‏کند. امسال جشنوارۀ کن به ‏شدت تحت تأثیر حضور اعتراضی سینماگران زن بود. نعیمه دوستدار در گزارشی در این باره که در رادیو زمانه منتشر شد، نوشت: «مطالعۀ حضور برابر زنان در صنعت سینما هنوز راه زیادی تا محقق‌شدن دارد. اغلب زنان حاضر در جشنوارۀ کن امسال ابراز امیدواری کرده‏‌اند که زنان سرانجام از مقابل دوربین به پشت دوربین بروند… زنان فعال در عرصۀ سینما می‏‌گویند که چهره و جذابیت جنسی حرف اول را در راه ورود زنان به صنعت سینما می‏‌زند و فیلم‏نامه‏‌هایی که زنان نوشته‏‌اند، اغلب به مرحلۀ تولید نمی‏‌رسد«.

با این اوصاف می‏‌توان گفت، حضور خانم سادات پشت دوربین به‏ عنوان کارگردان و درخشش فیلم‌اش در بخش جانبی جشنوارۀ کن، نویدبخش سینمایی برابر و عادلانه برای زنان در افغانستان است. زنان افغانستان گرچه در زنده‏‌گی روزمرۀ خود با نابرابری‏‌ها و بی‌‏عدالتی‌‏های فراوانی دست‌‏وپنجه نرم می‌‏کنند و اغلب در استیفای حقوق خود راه به جایی نمی‌‏برند، اما می‌‏توانند امیدوار باشند که سینما حق آن‏ها را می‏‌گیرد و داد آن‏ها را می‌‏ستاند. فرشتۀ عدالت اگر در دنیای واقعی به داد آن‏ها نمی‏‌رسد، در دنیای سینما پشت آن‏ها ایستاده است.