حفظ میراث‌های تاریخی و تأثیر آن بر تأمین صلح

به دعوت رییس جمهور فرانسه و ولیعهد امارات متحده عربی، نشست بین‌المللی در هماهنگی با سازمان جهانی یونسکو دوم و سوم دسامبر با موضوع «محافظت از میراث‌های تاریخی کشورهای درگیر جنگ» که در خطر قرار دارند برگزار شد. افغانستان در این نشست به دو دلیل جایگاه ویژه‌یی داشت، نخست به خاطر داشتن میراث‌های باستانی ارزشمند و دوم به خاطر حملات مکرری که بالای این میراث‌ها در دهه‌های اخیر صورت گرفت و آن‌ها را به شدت در خطر نابودی قرار داد.

آسیب‌های اخیر آثار باستانی توسط گروه‌های تروریستی در سوریه، عراق و مالی اهمیت محافظت از میراث‌های تاریخی را به جهانیان و بیشتر از همه برای بشریت گوشزد می‌کند. چنان‌چه یک ملت با آگاهی از داشته‌های تاریخی خود شکل گرفته و متحد می‌شود، این هم به معنای مطالعۀ میراث به یادگار ماندۀ نسل‌هایی‌ست که از هزاران سال به این‌سو تاکنون زیسته اند و در کنار میراث‌های تاریخی، مستندهای تصویری نیز از آن‌ها به یادگار مانده است. بحث حفاظت از میراث‌های به جاماندۀ تاریخی تنها به نخبه‌گان جامعه ارتباط ندارد، بلکه پاسداری از میراث تاریخی ملی به فردفرد شهروندان یک جامعه حتا به فقیرترین عضو آن نیز مرتبط می‌شود. چون میراث‌های تاریخی شکل‌دهندۀ هویت، آیندۀ فرهنگی و حتا در بسیاری از موارد سبب استقرار صلح میان اجزای یک ملت شده است.

با این حال، سال‌های طولانی اشغال، جنگ‌های داخلی و تروریسم در افغانستان آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به میراث‌های تاریخی کشور وارد کرده است. در این میان به گونۀ مثال می‌توان از غارت گنجینه‌های تاریخی موزیم ملی کابل، تخریب بودای بامیان، ارگ هرات و شمار دیگر از آبدات تاریخی چه از دوره‌های پیش از اسلام و چه دورۀ اسلامی نام برد که در مواردی بر اساس جهالت نابود شده و به یغما رفته اند.

در این میان اقدام‌ها و تلاش‌های استثنایی و شجاعانه‌یی برای حفظ و مرمت میراث‌های باستانی نیز انجام شده است. مثلاً شریک‌ساختن تجربه‌هایی در قسمت حفظ و نگه‌داشت این میراث‌ها که بسیار ارزشمند اند و همان ارزش بازسازی میراث‌های تاریخی را داشته اند که مشت نمونۀ خروار می‌توان به مرمت و بازسازی آبدات تاریخی با هماهنگی و کمک بنیاد آغاخان اشاره کرد. همچنان اقدام اخیر در قسمت بازسازی قصر دارالامان که یکی از بناهای تاریخی کشور است.

این نکته را نباد فراموش کرد که در این روزها تخریب آثار باستانی همانند گذشته، نتیجۀ جنگ‌ها نیست، به گونه مثال جنگ‌هایی را که افغانستان با بریتانیا در قرن 19 میلادی و همچنان برضد شوروی در قرن 20 میلادی تجربه کرد و سبب شد آثار تاریخی این کشور آسیب‌های زیادی ببینند. در حال حاضر این گروه‌های تروریستی اند که میراث‌های فرهنگی را تهدید می‌کنند. آن‌ها می‌خواهند با تخریب آثار باستانی، تاریخ بشریت را نابود کنند و به اهداف آخرزمانی خود برسند و همچنان تاریخی تحریف‌شده را به جای بگذارند. این گروه‌ها اما تنها میراث‌های باستانی را تخریب نمی‌کنند؛ آن‌ها در همدستی با شبکه‌های مافیاییِ دیگر، دست به قاچاق آثار تاریخی از طریق کشورهای همسایه می‌زنند که در نتیجه این آثار از بازارهای هنری بین‌المللی سر بیرون می‌آورند. این گروه‌ها، این گنجینه‌های تاریخی را می‌فروشند تا از این طریق عملیات‌های تروریستی خویش را حمایت مالی کنند. این رویکرد شبیه عملی‌ست که چنین گروه‌ها در ساحات تحت کنترل‌شان در مورد منابع طبیعی انجام می‌دهند.

در کنفرانس ابوظبی نماینده‌گان کشورهای مختلف به تاریخ دوم و سوم دسامبر از سراسر جهان گردهم آمدند. آن‌ها تلاش کردند چشم‌انداز مشترکی را در مورد این که چه‌گونه می‌توان از تخریب میراث‌های تاریخی جلوگیری کرد، با یک دیگر شریک کنند. چشم‌اندازی که حاوی راهکاری مبنی بر مراقبت از میراث‌های تاریخی در زمان صلح، و این که چه‌گونه در زمان جنگ و بی‌ثباتی به مراقبت از این آثار بپردازند و در آینده نیز از آن‌ها محافظت کنند را در بر می‌گرفت. علاوه بر این، در این نشست اشتراک‌کننده‌گان چشم‌انداز‌هایی را جست‌وجو کردند که چه‌گونه‌گی محافظت و بازسازی ساحات تاریخی را بررسی می‌کرد. چنان‌چه این روش در آینده نیز ادامه پیدا کند تا برگزاری گفتمان‌ها در این مورد را نیز در بر داشته باشند. در نتیجه، این گفت‌وگوها باید همکاری بخش‌‌های خصوصی و بسیج افکار و دیدگاه‌های عمومی را در پی داشته باشند.

دو پیشنهاد روی یک میز

نخست ایجاد یک بنیاد مالی بین‌المللی که بتواند همبسته‌گی و انسجام جهانی را در راستای نجات و حفاظت از آثار و مناطقی که در معرض خطر قرار دارند و همچنان احیای این آبدات در صورتی که در گذشته خساره دیده باشند، مساعد کند. همچنان این بنیاد می‌تواند به افراد مسلکی از برای مرمت دوبارۀ میراث‌های تاریخی آموزش دهد و سبب بسیج بخش‌های خصوصی و عامه شود.

از سوی دیگر به وجودآوردن یک شبکۀ بین‌المللی از کشورها که بتوانند اماکن امن را برای محافظت از گنجینه‌های در معرض خطر فراهم کند. هدف از ایجاد این شبکه، آماده‌گی‌های پیش‌گیرانه، تنظیم و انتقال آثار به کشورهای امن خواهد بود. قدم بعدی فراهم‌کردن شرایط برای نگه‌داری و سرانجام بازگشت این آثار به کشورهای اصلی است. به این منظور پاریس، شهر لیون در شمال فرانسه را مکانی مطمئن را برای نگه‌داری این آثار پیشنهاد کرد.

هیات باستان‌شناسی فرانسه (DAFA) در حال حاضر با دولت افغانستان روی برنامه‌یی مبنی بر ترسیم نقشۀ دیجیتالی از ساحات باستانی افغانستان کار می‌کند و این اقدام با ابتکار رییس جمهور افغانستان روی دست گرفته شده است. این نقشه دیجیتالی از ساحات باستانی افغانستان در نوع خود بی‌نظیر بوده و در حفاظت از ساحات تاریخی سهم ارزنده‌یی را خواهد داشت.

فرانسه آرزومند است در هماهنگی نزدیک با همکاران افغانستانیِ خود برای موفقیت این برنامه و فراتر از این موضوع محافظت از میراث تاریخی هزار ساله و معاصر افغانستان کار کند. در پایان حمایت و پشتی‌بانی مردم و نخبه‌گان افغانستان در این راستا امری مهم و بنیادی پنداشته می‌شود. زیرا میراث تاریخی به یادگارمانده مربوط مردم افغانستان بوده و همچنان این مربوط به سیستم آموزشی افغانستان است تا مردم را از اهمیت و ارزش این موضوع آگاه کرده و آن را برای نسل‌های بعدی انتقال دهد.