اوز خلقی، یورتی، تیلی، مدنیتی وتاریخی‌نی بیلمه‌یدیگن‌لر، بیلسه‌لرهم یوزه‌كی بیلگن‌لراوچون كیم عیب‌دار؟ بونگه كیم سبب‌چی؟ اوزلیگینی بیلمه‌ی اوزگه‌لرنی مقتاوچیلرایمس‌می؟ اوزنی يیرگه اوريب، اوزگه‌لرنی کوکلرگه کوتاروچیلرایمس‌می؟
ینه بیرسوال، اصلی اوتميشی ياروغ، شخصيت‌لری اولوغ، آسمانی تنیق، يولدوزلری پارلاق، يورتی عظیم، قوياشی باتمس ایل کیم بولگن؟ یقین ـ یقینلرگه‌چه تيلی اوی تيلی‌گه اَيلانیب قالگن، اورنی دولت اداره‌لريدن سوپيريب تشلنگن بو ایل- کیم؟
بو سوال‌لرگه ایکّی‌لنمس‌دن اوزبیک، شوری قورگیر اوزبیک دییه جواب بیریش ممکن. اوزبیک‌ده شونده‌ی بیرمقال هم بار: " اوز ایچینگ‌دن چیققن بلاگه، قه‌ییرگه باره‌سن دواگه". تاکه ایچینگیزده اوزینی بیلمه‌گن، ساتقین کیمسه‌لر بارایکن، ایل‌نینگ پیشانه‌سی یاریشی امر محال.
هربیر ایل اوزیچه اولوغ اوزیچه بویوک دیر. بو اولوغ‌لیک وبویوک‌لیک باشقه‌لرنی يیرگه اوريش حسابی‌گه بولمس‌لیگی کیره‌ک. چونكه اوزگه‌لرنی تحقير ایتگن ملت اوزينی هم خوار ایته‌دی. بیراونینگ چراغینی اوچیرگن کیشی اوزی هم قرانغوده قاله‌دی.
اوزبیك خلقی‌ده اوتميش‌دن شونده‌ی بير روايت بار: " قيسی ایل اوزليگی، اوزعرف – عادتی، كوی- قوشيغی، تيلی، تاريخی، طبيعتی‌نينگ مستقل‌ليگینی سقله‌ب يشسه، بونده‌ی ایل خزان بولمه‌يدی. بونده‌ی ایل تباره گل‌لب ـ يشنب باره‌دی".
اگرده اوزبیك اوز اوتميشی‌نی بيلمسه، سيومه‌سه، كیله‌جگی‌نی هم بيلمه‌يدی، سيومه‌يدی. طبيعی كه بونده‌ی كیتیش‌ده اوزبیك اوزینی اونوتيب قويه‌دی و سیكين- استه يوقاليب كیتیشی ممکن. شونینگ اوچون هم سین " ای ایلیم و تیلداشیم! آوازینگ باریچه شونچه‌لر اوزبیک دیگین که بوسوزنینگ هر بیرحرفی‌دن اولاد- اولادلرینگ فخرله‌نیب یورسین".
مادامیکه شونده‌ی ایكن اوزبیك اويقودن اويغانيشی، اوز كیله‌جگي بولگن باله‌لری تقدیری اوچون اویلشی ضرور. بونینگ اوچون ایشنی اینگ اولا معارف وزيرليگی‌دن ، توغری راغی شو وزیرلیک‌ده اوزبیک تيلی‌ده حاضرلنه‌ياتگن مكتب درسليك‌لريدن باشلش لازم. نیگه؟ چونکه تعلیم- تربیه نینگ اساسی مکتب‌ده قوییله‌دی. بو اساس نینگ تمل تاشی ایسه درسلیک کتاب‌لری بوله‌دی. اگرده اوزبیک تیلیده گی درسلیک کتاب‌لر صلاحیتلی متخصص‌لرتامانیدن معیاری پیداگوجی طلب‌لریگه ماس، سوادلی تیارلنمس ایکن، بونینگ اوچون اینگ اولا اوزبیک نینگ اوزی عیب‌دارسنله‌دی. چونکه اوزبیک اوز ایلدیزی گه اوزی بالته اوره‌دی.
اگرده افغانستان قانون‌لریده قید ایتیلگن حق- حقوق‌لردن توغری وعاقلانه فايده لنیلمس ایکن، اونی عمل‌گه آشیریش‌ده فداکارلیک کورستیلمس ایکن، نه آنه تیلیده توغری یازیش، اوقیش و سوزلش‌گه، ونه ـ ده سوادلی درس‌لیک‌لرگه ایگه بولیش ممکن. تا اوزینگیز جان کویدیرمه‌سنگیز قانون‌لرسیز اوچون یوگیریب خذمت قیلمه‌یدی. تا حققینگیزنی طلب قیلمه‌سنگیز حق ایشیینگیزگه کیریب کیلمه‌یدی.
تاکه حققینگیزنی اوز وقتیده آلالمه‌سنگیز " باله لريم سوادلي بوله‌دی، علم‌لي بوله‌دي، كیله‌جگي پاروق بوله‌دی"، دیگن اميد‌ده بولمه‌سنگيز هم بوله‌ويره‌دی.
حاضرگه قدر معارف وزيرليگی تامانیدن اوزبیک تیلیده چاپ ایتیلگن درس‌لیک‌لرناچارلیگی توغریسی‌ده اوزبیك تیل‌شناس‌لريدن بيری: " اگر معارف وزيرليگی اوزبیك تيلی‌ده شونده‌ی سوادسيز درس‌ليك‌لر چيقره دیگن بولسه، اینگ اولا مین اوزبیك تیل‌شناسی و اوزبیك بوله توريب اوز باله‌لريم‌ني بو درس‌لیک‌لر اساسی‌ده اوقيتمه‌يمن"، دیگن ایدی.
اوزبیک نینگ کیله‌جگی بولگن یاش اولادی‌نینگ نیگیزی مكتب‌ده توغری قوييلمس ایکن، آنه‌تيلی توغری اورگه تيلمس ایکن، تاريخی توغری اوقيتيلمس ایکن، اوزلیگی توغری توشونتیریلمس ایکن، اونینگ ايرماق‌لری قوريی باشله‌یدی. آسمانی تاره‌یب، قویاشی نورسیزله‌نیب باره‌دی. جهان‌گه الجبر يره‌تيب بیرگن – خوارزمی، طبابت فنی‌نينگ دهاسی- ابن سينا، يیر دومه‌لاق‌ليگی‌نی اثبات‌لب بیرگن- بيرونی، يولدوز شناس عالم- اولوغ بیك جهانگشا- امير تيمور، بويوك متفكر- نوايي، كوره‌شچن – خانم توماريس، شاعره ـزيب‌النساء، نادره بیگيم، شاه و شاعرـ بابر كبي‌لر‌نينگ اولادی زوال‌گه یوزتوته‌دی. اوزبیك‌دن ينه شونده‌ی دهالر چيقه‌دی دیگن گپ سراب‌گه ايله‌نه‌دی. باشقه‌چه بولیشی ممکن‌می؟!
اجدادلرینگیز کیم بولگنی‌نی بیله‌سیزمی؟ تاريخینگیزدن خبرينگیز بارمی؟ افسوس که ینه، يوق دیب جواب بیریشینگیز ممکن. ینه بیر سوال، منطقه‌ده بيرينچی بار قاغاز سمرقند‌ده ايشلب چيقريلگنی، رسام‌ليك، هيكلتراشليك، عمارت سازليك، سوو انشأت‌لری، دهقانچي‌ليك، توقمه‌چيليك، آيينه سازليك كبی صناعت‌لر بيرينچي بار اوز اجدادلرينگیز تامانيدن يره‌تيلگنی‌دن خبردارمی سیز؟ لااقل شو حقده عمرینگیزده بیرار مرته بولسه هم اویلب کورگن‌می سیز؟ افسوس كه يوق. نیگه شونده‌ی؟ بونگه كيم عيب‌دار؟ اوزبیك‌نینگ اوزی ایمس‌می؟! ارزیمه‌گن بو دنیا‌ده فقط اوزمنفعتی‌نی اويلب اوزلیگی‌دن، اوزبیک لیگیدن وازكیچگن‌لرگه نیمه دییسیز؟ در واقع آره سیده شونده‌ی بیچاره کیمسه‌لربولمه‌گن ایل‌گینه منقورت‌گه ايلنمس‌لیگی ممکن. ملت‌نينگ مهم بای‌ليگی- خلق‌نينگ معنوی قیافه‌سی ایکن‌لیگینی اونوتمس‌لیک کیره‌ک.
ينگی دور منه اون تورت ييل‌دن آرتیق بیر دور ایچیده همه‌گه بيرديك شرايط يره‌تيب بیرگن. اونوتمنگ، بو شرايط‌دن عاقلانه فايده‌لنیب اوزلیگی وغرورينی تيكله‌یاتگن‌لربار. اوزبیك اوچون بونگه ایريشيش‌نينگ يگانه یولی، اوزبیك بولگنيدن عار ایتمس‌ليک، اوز آنه‌تيليده گپيريش‌دن قورقمس‌ليک دير. باشقه‌چه ایتگنده، آنه تیلیده شونچه‌لرکوپ و خوب، شونچه‌لر دَدیل و جرئتلی گپریش کیره‌ک که، اونی اورگه‌نیشگه و اونده سوزلش‌گه حتی بشقه‌لرهوس قیلسین. چونکه اوزبیک تیلی دنیانینگ اینگ بای ، سیر قیره و قدیمی تیل‌لریدن بیری دیر.
کیشی اوزآنه تیلی‌نی یخشی بیلسه، حقیقت‌گه تیزراق ییته بیله‌دی. عکس حالده اونینگ تفکر دایره‌سی تاره‌یب قاله‌دی. چونکه تیل وتفکرنی بیر- بیریدن اجره‌تیب بولمس‌لیک علمی واقعیت دیر. شوباعث ایتیش ممکن که، تفکری بولمه‌گن کیشی تیل سیز بوله‌دی و تیلی بولمه‌گن کیشی تفکر قیله آلمه‌یدی.
بوندن عصرلر آلدین افلاطون: "هلی بوتی نینگ ایپی‌نی باغلب بیلمه‌یدیگن کودک اوز آنه‌تیلی‌نینگ مرکب صرف- نحوی‌نی اورگنه‌دی. چونکه کودک‌نینگ میه‌سی قتلم‌لریده آنه‌تیلی‌نینگ بای خزینه‌سی جایلشگن بوله‌دی" ، دیگن ایدی. در واقع چقه‌لاق دنیاگه کیله دیگن پیت‌ده آنه‌تیلی خزینه‌سی اونینگ وجودی‌ده موجود بوله‌دی. بو بایلیک‌نی چقه‌لاق اوزی بیلن حیات‌گه آلیب کیله‌دی. آنه‌تیلی دیب اتله دیگن بو بایلیک چقه‌لاق وجودیدن اوزی‌گه جای تنله‌گن بوله‌دی. شونینگ اوچون هم اوز آنه تیلیده تعلیم آله دیگن باله، باشقه بیر تیلده تعلیم آله‌دیگن باله‌گه نسبتاً ذکاوتلی، جرئتلی و تفکر دایره‌سی کینگ بوله‌دی.
افغانستان اوزبیك‌لری تركيه‌ده‌گی ترك‌لر و اوزبیكستانده‌گی اوزبیك‌لربيلن، قاله ويرسه بوتون دنياده‌گی تقريباً 300 ميليون توركی خلق‌لر بيلن تيلی، قانی، دينی، تاريخی بير بولگن خلق دير- تورك دير. تیل علاقه واسطه‌سی صفتی‌ده خلق‌لر، ملت‌لر اورته‌سيده‌گی دوست‌ليك، ايناق‌ليك و ایزگوليك تويغولرينی مستحكم له‌يدی. ماداميكه شونده‌ی ایكن، يانمه- يان يشب كيله ياتگن پشتون‌لر وتاجيك‌لرتيلی وتاريخی‌نی اورگه‌نيش دوست‌ليك رشته‌لرينی مستحكم‌لنيشی‌گه كتّه خذمت قيله‌دی. ذاتاً انسان قنچه كوپ تيل بيلسه شونچه کینگ تفکرگه ایگه بوله‌دی. اوزگه تيل‌لر‌نی بيليش فقط يخشی‌ليك کیلتیره‌دی و ایناق‌لیک اوروغ‌لرينی اونديره‌دی.
