کمیسیون حقوق بشر در گزارش هجده‌ماهه‌اش دربارۀ وضعیت بی‌جاشده‌گان داخلی نوشته است که آمار بی‌جاشده‌گان داخلی از سال ۲۰۰۹ بدین‌سو ۴۶۸ درصد افزایش یافته است.
سیما سمر رییس کمیسیون حقوق بشر می‌گوید که آمار بی‌جاشده‌گان داخلی در سال ۲۰۰۹ به ۴۲۰ هزار ۶۶۵ تن می‌رسید؛ اما این تعداد در ماه اگوست سال جاری به ۱میلیون و ۲۵۷ هزار و ۵۵۲ تن افزایش یافته است. به گفتۀ خانم سمر، جنگ و ناامنی عمده‌ترین دلیل افزایش آمار بی‌جاشده‌ها در کشور می‌باشد.
بر اساس این گزارش، ولایت‌های جنوبی با داشتن ۲۲.۸ درصد بی‌جاشده، بیشترین آمار بی‌جاشده‌گان را دارند و ولایت‌های غربی با داشتن ۲۲.۷ درصد بی‌جاشده در جایگاه دوم قرار دارند. به همین ترتیب، ولایت‌های مرکزی با داشتن ۱۷.۹ درصد، ولایت‌های شرقی با داشتن ۱۶.۱ درصد، ولایت‌های شمالی با داشتن ۱۰.۷ درصد و ولایت‌های شمال‌شرق و جنوب‌شرق با داشتن ۹.۸ درصد بی‌جاشده، در مرحلۀ سوم، چهارم، پنجم و ششم قرار دارند.
در این گزارش آمده است که دولت نتوانسته که به وضعیت بی‌جاشده‌گان به صورت درست رسیده‌گی کند و بی‌جاشده‌گان با مشکلات نبود سرپناه، آب آشامیدنی بهداشتی، شغل، مواد غذایی و تشناب روبه‌روند. خانم سمر می‌گوید که دولت باید به منظور رسیده‌گی بهتر به بی‌جاشده‌گان داخلی باید راهبرد ملی بی‌جاشده‌گان را که از سوی وزارت مهاجران تهیه شده است، به صورت کامل تطبیق کند.
در بخشی از این گزارش آمده است که زنان، کودکان و معیوبین که اقشار آسیب‌پذیر جامعه هستند، مورد توجه قرار نگرفتند و دسترسی‌شان به خدمات بهداشتی و آموزشی محدود بوده است.
گزارش کمیسیون می‌رساند که 70 درصد بی‌جاشده‌گان بیش از دو سال است که به سر خانه و زنده‌گی خود برنگشته اند. در حال حاضر حدود 50 درصد از ولسوالی‌های کشور با تهدید جدی گروه طالبان مواجه است و ۳۰ ولسوالی عملاً به دست طالبان اداره می‌شود.
نگرانی کمیسیون حقوق بشر از بدرفتاری با پناهجویان افغانستان
کمیسیون حقوق بشر در گزارشی دیگر، وضعیت بازگشت‌کننده‌گان به کشور را بررسی کرده است. بر مبنای این گزارش از آغاز سال ۱۳۹۳ تا ماه سرطان سال جاری ۲۲۳ هزار و ۷۴۴ تن از ایران رد مرز شده اند. بر مبنای یافته‌های ناظران کمیسیون حقوق بشر، برای اخراج 99 درصد پناهجویان رد مرز شده از ایران، از زور استفاده شده است. ۳۰ درصد پناهجویان در بازداشتگاه‌ها مجازات شده اند که این مجازات‌ها شامل لت‌وکوب، کار اجباری و توهین و تحقیر می‌باشد.
در گزارش کمیسیون حقوق بشر همچنان آمده است که کمک به بازگشت کننده‌گان مقطعی بوده و کوتاه مدت بوده و ۷۷ درصد بازگشت کننده‌گان امنیت شغلی ندارند. به گفتۀ سیما سمر، آمار بازگشت کننده‌گان اختیاری در 9 ماه اول سال جاری میلادی، نسبت به 9 ماه سال پیش ۳۴ درصد کاهش یافته است.
رییس کمیسیون حقوق بشر از دولت افغانستان می‌خواهد که زمینۀ زنده‌گی بهتر را فراهم کند و از مسیر دیپلوماسی با دولت ایران و پاکستان گفت‌وگو کند تا با پناهجویانی که از سوی این کشورها ردمرز می‌شوند، برخورد انسانی صورت گیرد.
بر اساس آمار این گزارش، از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۴ میلادی، ۵ میلیون و ۸ صدهزار پناهندۀ افغانستان به کشور بازگشت کرده اند.
