پایان‌نامه تحقیقی است که دانشجو در پایان دورۀ تحصیلی خود به عنوان ماحصل و دستاورد سال‌ها آموزش و تحصیل می‌نویسد و در آخر به دانشکده‌اش پیشکش می‌کند. پایان‌نامه نویسی اما در کشور ما از سطح کوشش‌های فردی خارج شده و برای برخی تبدیل به شغلی کاذب و پردرآمد شده است.
یک دانشجو با گرفتن تزهای تکراری از استاد مربوطه‌اش، به راحتی می‌تواند روگرفت تزش را از بازار به دست آورد. در صورتی که تز دانشجو در بازار یافت نشد، فقط کافی است که سری به قرطاسیه‌فروشی‌ها و فوتوکاپی‌های نزدیک دانشگاه بزند؛ بیشتر این دکان‌ها حاضرند تا در هر زمینه و هر رشته‌یی، در کمترین زمان پایان‌نامه بنویسند.
نکتۀ قابل توجه این است که پس از آن که سرانجام دانشجو ـ چه با استفاده از روگرفت و چه با خرید ـ موفق می‌شود پایان‌نامه را تهیه و ترتیب کند و آن را به کمیتۀ سنجش و استاد مربوطه‌اش پیشکش کند، با هیچ نوع سدی روبه‌رو نمی‌شود و هیچ استادی به وی و پایان‌نامه‌اش شک نمی‌کند و در آخر با گرفتن امتیاز بسیار عالی از شر نظام تحصیلی راحت می‌شود.
علی امیری از استادان دانشگاه ابن سینا می‌گوید، هر چند آمار دقیقی از جعل و تقلب و خریدوفروش پایان‌نامه‌ها در دست نیست، اما پراکنده‌گی جوانان بی‌سواد فارغ شده از دانشگاه‌ها، مصداق عینی رونق بازار پایان‌نامه نویسی در کشور است. آقای امیری بر این باور است که فساد موجود در نظام آموزشی و تحصیلی، بی‌ارتباط با فساد سازمان‌یافتۀ اداری و مالی در سطح کشور نیست؛ زمانی که کل سیستم اداری کشور فاسد شده باشد، وجود فساد در نهادهای آموزشی و تحصیلی در نظر دولت بسیار ناچیز و طبیعی است.
خلیل بهزاد (مستعار)، یکی از کسانی که پایان‌نامه می‌نویسد، در گفت‌وگویی با سلام‌وطندار می‌گوید که تقاضاها برای نوشتن پایان‌نامه از سوی دانشجویان دانشگاه‌های خصوصی و دولتی یکسان است و بیشتر دانشجویانی که در تمام دورۀ تحصیلی‌شان چیزی دربارۀ تحقیق نیاموخته اند، پایان‌نامه‌های‌شان را به دیگران می‌سپارند. آقای بهزاد می‌گوید که برای وزارت تحصیلات عالی و کارگزارانش، مسألۀ بایدها و نبایدها اهمیت دارد و آن‌ها از دانشجویان می‌خواهند که پایان‌نامه‌های‌شان را خودشان بنویسند؛ اما هرگز به آسیب‌های اصلی موضوع توجه نمی‌کنند و هرگز برایشان مهم نیست که چرا یک دانشجو پس از چهار سال تحصیل، به جایی می‌رسد که مجبور است برای ارایه تز و اتمام تحصیلاتش، دست به دامان پایان‌نامه‌نویسان شود.
آقای عادل‌زاده، یکی دیگر از پایان‌نامه‌نویسان پایتخت نیز می‌گوید که بهانۀ بسیاری از دانشجویان برای خرید پایان‌نامه، نداشتن وقت کافی برای نوشتن است. اما واقعیت این است که بیشتر این دانشجویان اصولاً چیزی از دوران تحصیل نیاموخته اند و حتا توان نوشتن دو پاراگراف آکادمیک و علمی نیز ندارند.
گفته می‌شود که هزینۀ یک پایان‌نامه به طور میانگین 300 تا 800 دالر است. به گفتۀ پایان‌نامه‌نویس‌ها قیمت تمام‌شد یک پایان‌نامه، بسته‌گی به موضوع، شیوه و مدت‌زمان تحقیق یک تز دارد.
شماری از دانشجویان و استادان دانشگاه‌ها می‌گویند که نظام فرسودۀ تحصیلی، بی‌علاقه‌گی و بی‌انگیزه بودن دانشجویان و فساد گسترده در ادارات و نهادهای آموزشی و تحصیلی دلایل عمدۀ شیوع جعل و تقلب در امر پایان‌نامه‌نویسی میان دانشجویان است.
استادان برخی از دانشگاه‌های خصوصی بر این باورند که برای حل این معضل، باید ضوابط سخت‌گیرانه‌یی برای مرحلۀ انتخاب تز و همچنین برای مرحلۀ دفاع از پایان‌نامه تعیین شود. دانشجویان نیز می‌گویند که باید از لحاظ قانونی جلو استادانی که با هم‌دستی یکدیگر و مقابل پول، پایان‌نامه‌های تقلبی را می‌پذیرند، گرفته شود.
