امیرالکلام میر نظام‌الدین علیشیر نوایی هراتده توغیلیب، اولغه‌ییب تحصیل دوری کتته قسمینی هراتده قیلیب، هراتده اولیب، هراتده توپراققه تاپشیریلیب و اونینگ خرابه‌گه ایلنگن مزاری هراتده بولسه هم اونینگ دیاریده توغیلیب نفس آله‌دیگن یاش–ییگیت‌لردن نوایی قه ییردن؟ لیگی باره‌سیده انیق و تولیق بیلمیدیلر.
چونکه حاضرگی یاشلر اوقیش–مطالعه قیلیش و ایزله‌نیش‌لردن بغایت آرتده قالگن. مطالعه قیله‌دیگن یاشلرنی، یاشلر دوره‌سیده بولگه نینگیزده جوده کم اوچره‌ته‌سیز. یعنی یاشلریمیز بیلیم و ملکه‌لریگه آشیریش غایه‌سی بیلن مطلقا یشه‌مه یپدیلر، تاریخ و اوتمیشلرینی ییترلی درجه‌ده اوقیب اورگهنیشگه اورینمه‌یدیلر. بو مسأله ایسه اولرنینگ مدنیت میدانیده کوچ‌سیزبولیب قالیشلریگه سبب بولگن و بو ایسه سیزنی سیقیلتیره‌دی، دیمک سیز اچینه‌سیز.
بیلیم و معرفت‌نی ایزلب کسب ایتیش اوچون حضرت نوایی بابا میزنینگ «ییگیت‌لیغ چاغیده ییغ علم‌نینگ مخزنی/ قریلیغ چاغیده خرج قیلغیل انی» دیگن دُردانه سوزلریگه تیه‌نیب عمل قیلیشی‌میزکیره‌ک ایدی؛ لیکن بو مسأله‌گه اکثر ییگیت‌لریمیز جدی طرزده یانده شمه‌ی عمل‌گه آشیرمسلیککه اولگوریب، بی فایده موضوع‌لر آرتیده روز گوملیک قیلیب، توشینمسدن سیاسی گروه‌لرگه ایمیش بولیب کیتماقده‌لر.
بیرییگیتنی «نیگه اوقیشگه اوزینگنی بیرمسدن فایده‌سیز موضوع‌لر آرتیدن روزگوملیک قیله سن؟ دیسنگ» درواو سیزنی باشقه‌لر خذمتیده ایکن‌لیگینگنی برملا قیلیب سیزنی عیبدار بیله‌دی. شو سبب یاشلریمیز، مملکت باشقه خلق‌لر یاشلری قطاری اوز اوتمیشلری نیمه‌لیگی و اوتمیشده کیم ایکن‌لیکلری باره‌سیده معلومات سیز قالماقده‌لر.
یوقاریده اشاره قیلگنیم دیک، یاشلردن نوایی حضرتلری نیچه یاشیده شعر یازیش‌گه باشله‌گن؟ او، ذات نینگ شعر استادلرینی حیرتگه سالگن بیرینچی غزلی عنوانی نیمه؟ او، قیسی خانداندن بولگن؟ قیسی ییلده مشهدگه باریب کیم بیلن علاقه قورگن؟ بوجریانده قیسی علم و هنرلرنی اورگنگن؟ مشهد دن هراتگه تیله‌تیلیشی‌گه نیمه سبب بولگن؟ قیسی ییلده وکیم نینگ زمانیده نوایی سمرقندگه سورگون قیلینگن؟ عراققه قیسی ییلده کیتیب اوییرده کیم بیلن تانیشگن؟ چمه‌سی قنچه بیت شعر حافظی بولگن؟ اونینگ نیچه اثری بار؟ وقیسی اثرلرینی یاش‌لیک دوریده یره‌تیب وقیسی‌لرینی هم کیکسه‌لیک دوریده یره‌تگن؟ وشونگه اوخشه‌ش باشقه سوراقلرنی ینگی نسل و یاش اولاد دن قیلسنگیز جواب آلالمه‌ی سیز.
تنبللیک‌نی اوزلریگه اختیار قیلگن انسانلر توغریدن هم بوحقده جواب بیره آلمه یدیلر. بو تنبللیک‌نی اختیار قیلیب عمرلرینی بیهوده اوتکزیب ضایع قیله‌دیگن انسانلرگه نوایی‌دیک ذات «عمرنی ضایع قیلمه محنت قیل/ محنت‌نی سعادت نینگ کلیدی بیل» دیب توصیه ایته‌دی.
آلدین راق نوایی آدم‌لرنی بیلیم ایزلشگه اونده سه-ده، هلی او بیلیم عادی گینه قولگه کیلمه‌یدی بیلیم اورگه‌نیب سعادت‌گه ییتیش اوچون محنت قیلینگ چونکه محنت آرقه‌لی بیلیم کسب ایتیلیب بو اورگنگن علمینگیز، سیز اوچون سعادت مخزنی کلیدی بوله‌دی دییشی برچه‌نی پارلاق‌لیک تمان چارلش دیر.
بوندیک حکمت‌لی و کوچگه یوغریلگن سوز، هرقنده‌ی عادی انسان‌دن هم صادر بولمه‌یدی. یاشلر یورتی‌نینگ متفکرشاعری و اوز زمانی‌نینگ تدبیرلی وزیری و اوزبیک ادبیاتی‌نینگ یوکسک چوققیسی نوایی حضرتلری و شونگه اوخشه‌ش باشقه بیلمدان‌لرینی تانیمه‌ی قالیشلریگه مستبد حاکم‌لرنینگ متعصب‌لیگی و تنگ نظرلیگی سبب بولگنی وطن تاریخی یپراغیده یقال کورینیب تورگن.
تاریخنی ورق اوریب کورگه نینگیزده نه فقط بونده‌ی ملکه‌گه ایگه بولیش اوچون نوایی نسلی‌گه جفا و ستم‌لر قیلینگن بلکه نوایی تیلیده سوز له‌گن و نوایی منسوب بولگن ملت اوز ملی کییمینی کییگه‌نیده آدملر ایشدن بوشه‌تیلگن، قماوگه تشلنگن نقدی جریمه بولگن انه شولر باعث نوایی نسلی حتی اوز آنه تیلینی قولدن بیریب مجبوریت یوزه‌سیدن جامعه‌ده تیریک قالیب یخشی راق حیات کیچیریشی اوچون باشقه تیللرنی اورگه‌نیب عایله اعضاسی بیلن هم بیر عمر شو تیلده صحبت قیلگنی اوچون اوزتیللرینی قولدن بیرگن ایدیلر.
طالبلر تیزیمی آغدیریلیب ینگی دیموکراسی یوزه‌گه کیلگنده بیرقطار اوزبیک کوره‌شچی‌لری تینیم‌سیز کوره‌شلری نتیجه‌سیده اوزبیک تیلی هم باشقه تیللر قطاریده اوچینچی رسمی تیل حیثی‌ده آنه یاساگه کیردیریلیب بو تیللرنینگ رواجی‌گه زمینه یره‌تیش‌گه دولت مکلف دیب اساسی قانون‌ده قید ایتیلگن بولسه هم کرزی دوریده هم ستم قولری آستیدن تازه باشی‌نی کوتر گن اوزبیک تیلی رواجی اوچون هیچ قنده‌ی زمینه یره‌تیلمه‌دی .
اشرف غنی حکومتی دوری‌نینگ هم یریمی اوته‌یپدی. بو هم شو تیل اوچون هیچ قنده‌ی زمینه یره‌تیب رواجی اوچون هنوزگچه هیچ بیرقدم قویمس‌لیگی یانیده معارف وزارتی اوزبیک تیلینی اساسی شکلده بیله‌دیگن متخصص انسان‌لرنی مملکت مکتب‌لریگه اوزبیک تیلی درسلیک کتابلرینی اساسی طرزده تیار ایتیشلری اوچون ییتیرلی آیلیک تعیین ایتیش بیلن ایش‌گه آلمه‌گن.
انه شو ایش عملی بولگن تقدیرده ینگی نسل بیرینچی صنف‌دن اون ایکینچی صنف گچه اوزبیک تیلی درسلیک کتابلرینی منتظم روشده اوقیب اورگن گنده، نه فقط نوایی بلکه باشقه اوزبیک شاعر، یازووچی و بیلیمدان‌لری توغریسیده هم ییترلی معلومات کسب ایتیب ملکه‌لی بولیب اوسردیلر.
افسوس‌که معارف وزارتیگه اوزبیک تیلی درس‌لیگی اوچون ایش‌گه آلینگن ملازم‌لرآرقه‌لی اوزبیک تیلی درسلیک کتابلری 7، 8و 9 صنف گچه هم تیار ایتیلگن ایدی بو کتابلر اوچون بیر ییل آلدین n-r-c دفتری تمانیدن مکتب‌لر اوزبیک تیلی معلم‌لریگه اوزبیک تیلی متخصص‌لری آرقه‌لی قی طرزده تدریس ایتیشلری رهنمالیک بولگن ایدی بیراق معارف وزارتی تمانیدن مکتب‌لرگه مذکور صنف‌لر درسلیک کتابلری معلم‌لرگه- شاگردلرگه درس بیریلیشی رخصت بیریلمه گن‌لیگی ایتیلیب و بو توغریده ملت وکیللری هم هیچ قنده‌ی عکس‌العمل کورستمه گنلر. ایکی کون آلدین شوتوغریده میمنه شهری نینگ مدنی فعاللری ایشانچ مدنی اویوشمه‌سی باشلیگی‌ده شهردارلیک هوتلی صحنیده بیر مدنی اعتراض یولگه قوییلیب دولت‌دن تعصب‌نی بس قیلیب اوزبیک تیلی درسلیک کتابلرینی کیله‌سی ییلده چاپ قیلیب مکتب‌لرگه ییبارمه‌گن تقدیرده ایسکی تورکستان و قتغن و حاضرگی افغانستان شمالی وشمال‌شرقیده دواملی طرزده کینگ کولملی مدنی اعتراضلرنی یولگه قوییشلرینی قطعنامه صادرقیلیش بیلن بیان ایتدیلر.
منه شو مدنی حرکت‌لر ایجابی تاثیر قیلیب دولت مسووللری اوزبیک تیلی درسلیک کتابلرینی چاپ قیلیب مملکت مکتب‌لریگه ییتکزیب یاش اولادگه اوز آنه تیلرینی اوقیب – اورگهنیشگه زمینه یره‌تر دیک بولسه یاشلریمیز اوز آنه تیللرینی قونت بیلن اورگه‌نیشلری یانیده اوزبیک تیلی ادبیاتی اربابلرینی تانیشگه هم اماکان تاپیب برکمال بولیب یشه‌یردیلر .
