اوزبیکستان عالم‌لری: نتن ملله‌یف، واحد عبدالله‌یف، غلام کریم‌یف (مستقل ادبیات تاریخی‌نی یازگن مولف‌لر)، بیش جلدلیک "اوزبیک ادبیاتی"نی یازگن جماعه مولف‌لر و باشقه‌لر سعی – حرکتی بیلن 20- عصر باشیگچه بولگن ممتاز ادبیاتیمیز تاریخی یازیلگنی تحسین‌گه سزاوار ایشلردن‌دیر.
مذکور عالم‌لر تامانیدن یازیلگن کلاسیک ادبیاتیمیز تاریخی اوزبیک خلقی‌گه؛ نه فقط یازیب هدیه قیلیندی، بلکه، مینگ ییل‌لیک تاریخ صحیفه‌لریده شکلنگن بدیعی تفکری‌میز چقور و اطراف‌لیچه اورگه نیلدی هم.
اولرنینگ بوبی منت علمی ایشلریدن بیز جنوبی تورکستان‌لیک اوزبیکلر هم بهره‌مند بولیب توریب‌میز. و بونینگ اوچون محترم ادبیاتشناس عالم‌لرگه اوز تشکری‌میزنی بیلدیره‌میز. اورگه‌نیلگن اوشبو مینگ ییل‌لیک ادبی میراث هر ایکله خلق اوچون مشترک بایلیک بولیب خذمت قیله‌دی.
قوانرلی جایی شونده که، اوزبیک ادبی حوزه‌لری ایچیده خراسان ادبی حوزه‌سی نوایی، لطفی، بابر، مشرب کبی بویوک شاعر و ادیب‌لرنی یتکزیب بیرگه‌نی اوچون ییتکچی‌لیک قیله‌دی. بو حوزه‌ده هلی انچه -مونچه اورگه‌نیلمه‌گن علمی و ادبی سیمالر؛ هنوزگچه آچیلمه‌گن مدنی بایلیک و بدیعی میراث بولیشی کیرهک دیب اویله‌یمن.
اونی ییترلی تدقیق قیلیش و علمی جماعتچی‌لیکه معلوم ایتیلیشی آلدینده کونده‌لنگ تورگن ایشلردن سنه‌له‌دی. شونینگ اوچون هم بو حوزه‌نینگ مدنی، ادبی قتلم‌لریگه تیرن راق یانده‌شیش و قره‌شنی طلب ایته‌دی.
چاغداش ادبیاتیمیز تاریخی‌نی یازیش‌گه عاید فکر و ملاحظه‌لری‌میزنی بیان قیلیش‌دن آلدین منه بو سوراق و مساله‌لرنی اورتگه قویماقچی‌میز: – ادبیات و مدنیتی‌میز اوچون تاریخی بوریلیش یسه‌گن قنده‌ی بیر دور بار؟ – چاغداش؛ معاصر ادبیاتی‌میزنینگ ابتداسی‌نی قچاندن باشله‌شی‌میز کیرهک؟
معاصر ادبیاتیمیز تانگی‌ده‌گی اجتماعی، سیاسی، مدنی و ضعیت و اوندن کییین‌گی تاریخی شرط و شرایط‌لر قنده‌ی بولگن؟ – قنده‌ی ادبی و علمی سیمالر بو میدانده بوی کورستدیلر؟ – بیرار ایجادکار ادیب و اونینگ اثرلرینی تنله شده قنده‌ی معیارلرگه ته‌یه‌نیش کیرهک؟ – نثر یونه‌لیشی بوییچه نیمه‌لر یازیلدی؟ شعریت ساحه‌سیده قنده‌ی ینگی‌لیکنی کوریش ممکن؟
بدیعی اثر قنده‌ی میزان و اولچاوولرگه سالیب بهاله‌نه‌دی؟ – اوزبیک ایجادکارلریدن حقیقی ادبی قیمت‌گه ایگه قنده‌ی علمی و ادبی اثرلر یازلدی؟ – بودورده‌گی خلق آغزه‌کی ایجادی اوزی نینگ نیمه‌لری بیلن کوزگه تشله‌نیب توره‌دی؟ – مدنیت و صنعت ( رسام‌لیک، نقاش‌لیک، کوی قؤشیق…) ساحه‌سیده قنده‌ی ایجابی سیلجیش‌لر بؤلگن؟
بو دورده مطبوعات، آغزه‌کی و باسمه یتکزمه‌لر احوالی قنده‌ی کیچگن و کیچماقده.
انه شو سوراق‌لرگه انیق جواب تاپیش بیلن چاغداش ادبیاتیمیز فصل و بابلرینی یازیش کیرهک بوله‌دی. شونی ایسده توتیش کیرهک که، ایسته‌لگن شاعر و یازووچی‌نینگ چَله چولپه یازگنلری، هیچ قنده‌ی ینگی‌لیک و بدیعی قیمت‌گه ایگه بولمه‌گن ، قوروق نظم سازلیک و قافیه بازلیک‌لر اعتباردن توشیب قالیشی طبیعی حال.
ادبی اثردن طلب قیلینه یاتگن معیار:- ادبی اثر توگل‌لیگی؛ بدیعی مهارت؛ نوآورلیک، بیرار ینیگلیک یره‌تیلیشی، زمانویلیک؛ خلقچی‌للیک؛ مللی‌لیک؛ پیشیق بدیعی‌لیک و هاکذالر. بیز یوقاریده خراسان اوزبیک ادبی حوزه‌سی‌گه تیرنراق قره‌ش کیرهک دیدیک.
بو حوزه‌ده وایه‌گه یتیب، کیلیب چیقی تورکی تبار بولگن یازووچی‌لر و فعال ایجاد قیلگن فارسی‌گوی شاعر و ادیب‌لر میراثی‌نی هم اوزلشتیریش نظرده توتیلماغی لازم، بو مساله‌ده. شونده هم خواه ممتاز ادبیات نماینده‌سی بولسین، خواه چاغداش ادبیاتیمیز وکیلی بولسین؛ ادبی فیگور درجه‌سی‌گه کوتریله آلگن سیمالرگینه حاضرگی ادبیاتیمیز زر ورقلریدن جای آلیشی کیرهک دیب اویله‌یمن.
نظریم‌ده 19- عصرنینگ 2- یریمی‌دن 20- عصرنینگ 50- ییل‌لریگچه بولگن ادبی محصولاتی‌میز اونچه‌لیک بوش ایمس، اوز حالیچه ادبی فکر یوریتیش‌گه اساس بیره آله‌دی. یعنی، بو دور حقیده گپیریش‌گه بیزده ییترلی اساس بار.
بو باره‌ده بیر قطار شاعر و ایجادکارلرنی سنب کورسه‌تیش ممکن. جمله‌دن نیازی بلخی (استاذ لبیب بو شاعر ایجادی اوستی‌ده ثمره‌لی علمی ایش آلیب بارماقده؛ تأکید بیزنیکی)، مولانا اذنب شبرغانی، قادری پلنگ پوش، داملا بیدل، مقیمی اندخویی، نادم قیصاری، مولانا نعمت‌الله محوی قیصاری؛ 20- عصرنینگ 2- یریمدن کیین ایجاد ایتگن بیر گروه شاعر و ادیب‌لر:
قاری شرف‌الدین شرف، فیضی، استاد قُربت، میرعالم بیک صمیمی، نزیهی جلوه، غمگین، خیری فاریابی، نوا، مولوی علمی، مولوی نصرت، محمدرفیق عنبر، ایرگش اوچقون، قاری عظیمی سرپلی، عبدالرؤوف نفیرفاریابی، حامد فاریابی، عبدالحمید آگه… اوز حالیگه یره‌شه ایجاد ایتیب کیلگن‌لر. بولرنینگ ایجادی باره‌سیده تدقیق قیلیش لازم.
اما، تریک‌لردن حاضرگی کونده حیات قوچاغی‌ده یشب ایجاد ایتیب کیله‌یاتگن بیر قطار شاعر و ادیب‌لری‌میز هم آز ایمس. بولر و یوقاریده‌گی ادبی سیمالر و اولرنینگ اثرلری چقور علمی تحلیل‌دن اوتکزیلگندن سونگ اوز اورنیده بهاله‌نیشی و معاصر ادبیاتیمیز تاریخی‌گه آلیب کیریلیشی کیرهک.
اوته عنعنه‌وی قاتیب قالگن بیر شکل‌ده یازیلگن بی مزه، مضمون‌سیز و جون شعرلر و بوش اثرلرگه وقت اجره‌تیش ضرور ایمس. احتمال بیر و یاکه ایکی جلده یازیله یاتگن چاغداش ادبیاتیمیز تاریخی بیر علمی قیناق، تدقیقاتچی‌لر اوچون قوللنمه، بیلیم یورتی اوقووچی‌لریگه مهم، ارزیگولی منبع بولیب خذمت قیلیشی درکار.
بیزنینگ قره‌شی‌میزچه، بو مساله‌ده فاریاب ادبی محیطی بیر قدر معلومات و فکت‌لرنی بیریشگه اساس بوله آله‌دی. سرپل ادبی محیطی‌ده هم اعتبارگه لایق متریالگه ایگه. شونینگ‌دیک، جوزجان، بلخ و باشقه اوزبیکلر یشب کیله‌یاتگن ولایت‌لرده هم اوزیگه یره‌شه قیزیقرلی معلوماتلرنی اوچره‌تیش ممکن.
مقاله سونگی‌ده، بوگونگی مقاله‌گه اونچه‌لیک علاقه‌دار بولمه‌گن بیر مساله‌نی ایتمس‌دن علاجی‌میز یوق. نیگه دور قندوز، تخار، بدخشان و بغلان اوزبیک‌لری بیلن سمنگان، بلخ، جوزجان، سرپل و فاریاب اوزبیک‌لری اورته‌سیده قنده‌ی دور اوزیلیش وبولینیش پیدا بولیب قالگن‌گه اوخشه‌یدی.
نیمه‌گه دیر بو ایکی قانداش قوم آره‌سیده ایلیق مناسبت‌لر، یقین‌لیک، باردی – کیلدیلر یولگه قویلمی کیله‌یاتیر؟ بوندن فقط افسوسله‌نیش کیرهک. بوتون افغانستان اوزبیک‌لرینی سیاسی، اجتماعی، مدنی تامانلمه جیپس‌لشتیریش، قاووشتیریش، اولر اورته‌سیده مستحکم بیرلیک و بیرد‌م‌لیکنی قرار تاپتیریش جوده – جوده ضرور ایشلر سیره‌سیگه کیره‌دی. بو حقیده علحیده مقاله یازیش ریجه‌میز هم یوق ایمس.
