فرهنگ نی‌نوازی در روستاهای افغانستان

ساز بادی یا نی‌ هفت‌بند که از چوب‌های بلند نی یا چوب خار ساخته می‌شود، مونس چوپانان وروستاییان شمال کشور است. چوپانان همراه با رمه و گلۀ‌شان بر فراز تپه‌ها و کوه‌های بلند می‌نشینند و با استفاده از این آلۀ موسیقی ساعات خود را می‌گذرانند.

این سازونوا همنشین بیشتر روستاییان افغانستان بوده و پیوندی ناگسستنی با روستانشینان و گله‌داران پیدا کرده است.

رابطه میان انسان و موسیقی انکارناپذیر است و نی از جمله نخستین آلات موسیقی‌ست که ساخته دست بشر است. تحقيقات نشان می‌دهند که موسيقی‌های آرام، آرام‌بخش اند، احساسی که از 30 دقيقه گوش‌دادن به چنين موسيقی‌یی به وجود می‌آيد معادل آرامشی‌ست که انسان‌ها برای تأمین آن از دارو استفاده می‌کنند. از آن‌جا که در اين نوع موسيقی، شعری وجود ندارد، ملودی، تُن، آهنگ و ريتم است که تاثير می‌گذارد و هر دو نيم‌کرۀ مغز را درگير جريان خود می‌کند.

خسرو احسان، یکی از فعالان فرهنگی در گفت‌وگویی به سلام‌وطندار می‌گوید که نی یا فلوت یکی از سازهای موسیقی‌ست که بُعد عرفانی آن بیشتر جلب‌توجه کرده و بر خلاف دیگر آلات موسیقی، خلاف دین و مذهب نیست.

از نی، در ادبیات پارسی به نیکویی یاد شده است. از مولانا و حافظ گرفته تا مجذوب تبریزی در شعرهای خود از این آله یاد کرده اند و تلاش کرده اند تا تمنیات درونی‌شان را با نی بیان کنند.

مولانا:

بشنو از نی چون حکایت می‌کند                                      وز جدایی‌ها شکایت می‌کند

یا این بیت حافظ:

گوشم همه بر قول نی و چنگ است                               چشمم همه بر لعل لب و گردش جام است

یا بیتی هم از مجذوب تبریزی:

یک شب آتش در نیستانی فتاد                                         سوخت چون عشقی که بر جانی فتاد

این فعال فرهنگی می‌گوید که در تمدن فارسی و در نقاشی‌هایی که از حدود هزار سال پیش به جا مانده نشان می‌دهند که نی در کنار دَف و دُهل برای اجرای موسیقی سماع نواخته می‌شده و در کوه پایه‌هایی که انسان‌ها دور از هم و تنها زندگی می‌کردند، صدای این آلۀ موسیقی به آنان آرامش می‌داده است.

جان‌آقا یکی از نی‌نوازان شهر تالقان نیز به سلام‌وطندار می‌گوید که از ویژه‌گی‌های نی‌نواختن این است که هر کس می‌تواند با ذوق و سلیقۀ خود آن را بنوازد، صدایی که از نی بلند می‌شود، آهنگ دلنوازی‌ست که بر قریحه و ذوق بیشتر علاقه‌مندان موسیقی چنگ می‌زند.

با موسيقی می‌توان ريتم‌های متنوعی را به وجود آورد و انرژی‌های مختلفی را در شنونده تحريک کرد. صدای نی بیشتر تولیدکنندۀ ریتم حزین است و عاملی است برای گویش غم‌های نوازنده.

ساز نی آوای درونی انسان است که هماهنگ با طبیعت در این آلۀ چوبی و طبیعی نواخته می‌شود و به صدای انسان و غم درونش شباهت زیادی دارد.