ولایت فاریاب بیشتر از کندز و بدخشان دچار آشوب و ناامنی است. طالبان و متحدان ازبکتبارشان از دیرباز بدینسو در این ولایت فعالیت دارند. گفته میشود که دستههای شورشی طالبان در فاریاب، از طریق راههای دشوارگذر ولایت هلمند اکمال میشوند. متحدان ازبکتبار گروه طالبان در فاریاب، جنگجویان حرکت اسلامی ازبکستان هستند. حرکت اسلامی ازبکستان که از سوی قاری طاهر یلداش و جمعه نمنگانی تأسیس شده، هدفش ایجاد یک امارت طالبانی در ازبکستان و سراسر آسیای میانه است. این سازمان بنیادگرای ازبکستانی در زمان حاکمیت طالبان اجازه یافت تا در افغانستان مستقر شود.
طاهر یلداش، بنیانگذار حرکت اسلامی ازبکستان پس از آن توجه اسامه بن لادن را به خود جلب کرد. سازمان او از بن لادن پول دریافت میکرد و اردوگاههای آموزشی القاعده نیز در اختیار گروه او قرار گرفتند. رابطۀ طاهر یلداش با ملا محمدعمر هم خیلی نزدیک شد. این رابطه چنان صمیمی بود که ملا عمر تصمیم گرفت طاهر یلداش را به عنوان فرمانده کل جنگجویان خارجی مستقر در افغانستان برگزیند.
گفته میشود که طاهر یلداش و افرادش در زمان حاکمیت طالبان در مناطق ازبکنشین شمال افغانستان هستهگذاریهای زیادی کرده بودند. در تارنماهای انترنتی تندوران، سخنرانیهای طاهر یلداش به زبان ازبیکی در دسترس است. این سخنرانیها در زمان حاکمیت طالبان در مسجدهای مناطق ازبکنشین شمال افغانستان ایراد شده اند. طاهر یلداش در این سخنرانیها علیه جنرال دوستم سخن میگوید و از ازبکهای افغانستان میخواهد که او را در براندازی اسلام کریمف، رییس جمهور ازبکستان از قدرت یاری رسانند.
جمعه نمنگانی، همرزم دیگر طاهر یلداش در زمان حاکمیت طالبان چندین بار با بخش فارسی بیبیسی مصاحبه کره بود. او در این مصاحبهها پیوسته میگفت که کریمف جنرال دوستم را برای مقابله با حرکت اسلامی ازبکستان پشتیبانی میکند.
مناطق ازبکنشین شمال افغانستان، ساحۀ نفوذ جنبش ملی به رهبری جنرال عبدالرشید دوستم است. جنرال دوستم در شروع دهۀ هفتاد خورشیدی حزب جنبش ملی را تأسیس کرد و به عنوان رهبر ازبکتباران افغانستان، تبارز کرد.
حرکت اسلامی ازبکستان برای مقابله با نفوذ جنرال دوستم در روستاهای ازبکنشین، دست به ترور چهرههای مشهور حزب او زد. این استراتژی حرکت اسلامی ازبکستان تا کنون هم ادامه دارد. همین چند روز پیش یک فرمانده جنرال دوستم در شمال افغانستان ترور شد. حرکت اسلامی ازبکستان تصور میکند که با کشتن فرماندهان صاحب نفوذ جنبش ملی در شمال، خلای رهبری در روستاهای ازبکنشین ایجاد میشود و این خلا میتواند توسط چریکهای آنان پر شود.
با سقوط حاکمیت طالبان، طاهر یلداش و جنگجویانش به وزیرستان شمالی متواری شدند. جمعه نمنگانی همان زمان در یک حملۀ هوایی نیروهای بینالمللی کشته شد. جنگجویان طاهر یلداش در وزیرستان، به زودی با جنگجویان طالبان محلی درگیر شدند. ظاهراً طالبان محلی نمیخواستند با جنگجویان ازبک کنار بیایند. به روایت منابع تندروان، در سال 2005 ملا دادالله، یکی از فرماندهان فرمانده طالبان، جنگجویان ازبکستانی را در مناطق زیر کنترولش در روستاهای دوردست ولایت زابل جابهجا کرد. جنگجویان ازبکستانی از همان زمان تا حال در ولایت زابل پایگاه دارند و گروگانگیری 31 مسافر هزاره هم کار آنان بود.
با جابهجا شدن جنگجویان ازبکستانی در زابل، اوضاع فاریاب هم آهسته آهسته خراب شد. همین جنگجویان از زابل به هلمند میرفتند و با عبور از راههای پرخموپیچ، خودشان را به فاریاب میرساندند. طالبان در فاریاب هستهگذاری کردند و در سال 2009، روشن شد که بیشتر مناطق این ولایت به دست طالبان سقوط کرده است.
ناگفته نماند که انزوای سیاسی جنرال دوستم هم در سقوط روستاهای فاریاب به دست طالبان و متحدان ازبکتبارشان بیتأثیر نبود. حامد کرزی از سال 2005 به بعد نقش جنرال دوستم را در سیاست افغانستان محدود کرد. دوستم در ولایت بلخ هم قدرتش را به نفع جنرال عطامحمد نور از دست داد. انزوای سیاسی دوستم مورد حمایت جامعۀ جهانی هم بود. بر اساس گزارشهای سازمانهای بینالمللی، جنرال دوستم در فعالیتهای نظامیاش مرتکب نقض حقوق بشر شده است.
انزوای سیاسی دوستم به جایی رسید که تصمیم گرفت به تبعید ناخواسته تن دهد و به ترکیه برود. در انتخابات سال 2009، حامد کرزی جنرال دوستم را از تبعید فراخواند. در آن زمان جنرال دوستم از نامزدی حامد کرزی در انتخابات ریاست جمهوری حمایت کرد. تصور میشد که دیگر مشکلی بین دوستم و کرزی وجود ندارد؛ اما با گذشت چند ماه از انتخابات، دیوار بیاعتمادی میان این دو بلند شد و تا انتخابات 2014 دوستم همچنان در انزوای سیاسی بود. طالبان و متحدان ازبکتبارشان از انزوای سیاسی دوستم استفاده کردند و جبهههایشان را به ولایت جوزجان و سرپل گسترش دادند.
در حال حاضر، بخشهای مهمی از ولایتهای فاریاب، جوزجان و سرپل در کنترول طالبان و متحدان ازبکتبار این گروه قرار دارد. ناامنی در فاریاب، معلول سیاستهای ترکیه هم است. مقامهای حکومت حامد کرزی در نشستهای خصوصی میگویند، واحدهای نظامی ترکیه مستقر در جوزجان و فاریاب که بخشی از مأموریت ناتو بودند، با جنگجویان ازبکستانی در آن ولایات تماس داشتند. مقامهای حکومت پیشین میگویند که ریاست جمهوری در آن زمان اطلاع یافت که در مناطق دوردست ولایت فاریاب، اردوگاههای آموزش جداییطلبان ایالت سینکیانگ چین برپا شده و ترکیه آن اردوگاهها را تمویل میکند.
روشن است که تمویل آن اردوگاهها به تقویت حضور طالبان در فاریاب و کوچک شدن ساحۀ حاکمیت دولت در آن ولایت کمک میکرد. حکومت حامد کرزی بعداً تلاش کرد تا این اردوگاهها بسته شوند و حتا شماری از جنگجویان اویغور را که در میدان نبرد به اسارت نیروهای امنیتی افغانستان درآمده بودند، به پکن تحویل داد. مجموعۀ این اتفاقات وضعیت در فاریاب را بسیار پیچیده کرده است.
فاریاب یکی از چالشهای جدی برای حکومت وحدت ملی است. با روی کار آمدن حکومت وحدت ملی، جنرال دوستم که تازه به سمت معاونت ریاست جمهوری تکیه زده بود، به شمال رفت و تلاش کرد تا روستاهای ازبکنشین را از وجود طالبان و متحدانشان تصفیه کند. اما دیری نگذشت که جنرال دوباره به کابل بازگشت. تا هنوز علت بازگشت زودهنگام جنرال دوستم به کابل روشن نیست. او رفته بود تا مردم فاریاب را علیه طالبان بسیج کند. در حال حاضر نیروهای امنیتی کشور عملیاتی را در ولایت فاریاب به راه انداخته اند؛ برخی از چهرههای حزب جنبش ملی هم در این عملیات نیروهای امنیتی را همراهی میکنند. اما جنرال دوستم در این عملیات حضور ندارد. عملیات نیروهای امنیتی وقتی موفق میشود که پشتوانۀ اجتماعی محکمی از این عملیات در روستاهای فاریاب وجود داشته باشد. حکومت وحدت ملی باید از جنرال دوستم و دیگر ظرفیتها استفاده کند، تا بسیج اجتماعی ضد تروریسم در فاریاب شکل بگیرد و نظم دولتی در این ولایت برقرار گردد.