تسبیح؛ از نمادی مذهبی تا وسیله‌یی برای سرگرمی

این روزها در دست بسیاری از جوانان تسبیح دیده می‌شود. برخی آن را به عنوان بخشی از تیپ و مد انتخاب کرده‌اند؛ عده‌یی بر حسب عادت و شمار اندکی نیز برای ذکر و عبادت.

تسبیح‌گرداندن از دیرزمان در افغانستان رواج داشته؛ در گذشته جایش در مساجد و عبادتگاه‌ها بود و بیشتر زیر انگشتان پیرمردان، اما اکنون کاربردش عوض شده؛ شمار زیادی از جوانان، بی‌مهابا و بدون آن که زیر زبان عبادت کنند، تسبیح به دست در کوچه و بازار می‌گردند و جنس، رنگ و شکل تسبیح‌شان را به رخ دیگران می‌کشند.

هنگامی که با صمد هم‌کلام شدم، در حال عبور از پیاده‌رو بود و تسبیحی نیز به بند دستش حلقه داده بود. صمد می‌گوید که تسبیح گردانی مُد شده و هر که دوست داشته باشد همانند او کاکه به نظر آید، تسبیح می‌چرخاند. البته صمد از تسبیح به عنوان سرگرمی استفاده می‌کند و می‌گوید، با آن بهتر می‌تواند فکر کند.

جعفرـ به گفتۀ خودش مشهور به کاکاجعفر ـ مهره‌های کوچک تسبیح سبز رنگش را لای انگشتانش می‌چرخاند و زیر لب چیزهایی زمزمه می‌کند؛ می‌گوید، ذکر می‌کند و با لمس هر مهره احساس عمیق آرامش و نزدیکی به خداوند به وی دست می‌دهد.  

مسجد پلِ‌خشتی محل تجمع تسبیح‌فروشان است. در این‌جا با مهره‌ها و تسبیح‌های رنگارنگ و متنوع روبه‌رو خواهید شد. به باور تسبیح‌فروشان، با تغییر کاربرد تسبیح میان اکثر جوانان، این وسیله کم کم وجهۀ مذهبی‌اش را از دست داده و تبدیل به یک سرگرمی ذهنی یا یک مد شده است.

فدامحمد، یکی از تسبیح‌فروشان مسجد پلِ خشتی می‌گوید، سندلوس، یاقوت و مرجان سه نوع از قیمتی‌ترین تسبیح‌هایی‌ است که در بازار کابل به فروش می‌رسد.

کریم نیز 25 سال است که در کنار این مسجد تسبیح می‌فروشد. او می‌گوید، در گذشته بیشتر مشتریانش کهن‌سالان بودند، اما اکنون میل جوانان به تسبیح‌گردانی بیشتر از دیگران است. کریم بیش از چهل نوع تسبیح دارد و تسبیح‌هایش بیشتر از کشورهای پاکستان، ایران و چین وارد می‌شوند.

به باور بسیاری از جوانان، جدا از مسائل دینی، چرخاندن تسبیح در تمرکز اعصاب و آرامش روح و روان بسیار مفید است. با این حال به نظر می‌رسد که برای شماری، تسبیح‌گردانی تبدیل به یک عادت روانی شده است.

سالم حسنی از عالمان دینی می‌گوید، در صورتی که به مذهب و ارزش‌های دینی اهانت نشود، تسبیح‌گرداندن بنا به هر دلیلی و با هر نیتی هیچ مشکلی ندارد.

انسان‌های اولیه مهره‌هایی از جنس‌های مختلف را برای زینت به گردن می‌آویختند. اما به طور کلی، تسبیح از دوران مسیحیت پدیدار گشت و در اسلام نیز از همان صدر اسلام به منظور ذکر و عبادت به کار گرفته شد.