تأثیر منفی رسانه‌های اجتماعی بر فرهنگ روزنامه‌خوانی

در دورترین نقاط جهان، در کوچه‌ پس کوچه‌های شهرهای بزرگ، در غرفه‌های کوچک نزدیک میدان‌های هوایی و بندرها ده‌ها تن برای دریافت یک شماره از روزنامه صف می‌بندند تا بتوانند از تاره‌ترین رویدادها مطلع شوند. این وسیلۀ ارتباط جمعی برای نخستین بار یک قرن پیش در افغانستان نیز به وجود آمد و باشنده‌گان از آن زمان تاکنون برای باخبرشدن از وقایع از آن استفاده می‌کنند.

روزنامه در زودترین فرصت توانست جایگاهش را در میان مردم پیدا کند. ده‌ها تن برای ایجاد یک روزنامه دور هم جمع می‌شوند تا بتوانند رویدادهای مختلف را به گونۀ دقیق و سر وقت برای مردم برسانند. با این که رسانه‌های اجتماعی مجازی دیرتر از روزنامه‌ها به وجود آمدند، اما توانستند در فرصتی بسیار کوتاه رقیبی قدرتمند برای روزنامه‌ها و مطبوعات چاپی شوند.

عبدالمجیب خلوتگر، رییس اجرایی نهاد حمایت‌کنندۀ رسانه‌های آزاد افغانستان (نی) می‌گوید، آن گونه که باید روزنامه در میان مردم جا باز می‌کرد با ظهور شبکۀ‌های اجتماعی‌یی چون فیسبوک و تویتر ناکام ماند. آقای خلوتگر مشغولیت فکری باشنده‌گان کشور و سواد نسبی 35 تا 40 درصد آنان را از دیگر موانع عدم افزایش روزنامه‌خوانی در کشور عنوان می‌کند.

رییس اجرایی نی می‌افزاید، نیمی از باشنده‌گان کشور فکر می‌کنند که همه‌چیز را می‌دانند و نیمی دیگر از رویدادهای روزانه با بی‌تفاوتی می‌گذرند؛ بدین گونه نیازی برای مطالعۀ روزنامه در خود نمی‌بینند.

با این حال نباید از سهولت‌های شبکه‌های اجتماعی چشم‌پوشی کرد. از جمله مهمترین سهولت‌های این شبکه‌ها این است که کاربران می‌توانند در هر مکان و زمانی نیازهای‌شان را برآورده کنند.

روح‌الاامین امینی، مسؤول انتشارات بنیاد آرمان شهر دربارۀ تأثیر شبکه‌های اجنماعی بر فرهنگ روزنامه‌خوانی می‌گوید که شبکه‌های اجتماعی فرد را از لحاظ اطلاعات بی‌نیاز می‌کند و فرد نیازی برای خواندن روزنامه در خود نمی‌بیند. او هم‌چنان می‌افزاید که روزنامه‌ها منبع دست‌اول برای مخاطبان نیستند و خبرهای روزنامه‌ها از همان شبکه‌ها گرفته می‌شود.

به گفتۀ آقای امینی یکی از راه‌های افزایش مخاطبان روزنامه، پخش و نشر تحلیل‌های سیاسی، اجتماعی و مطالب گونه‌گون در آن‌ها است.

بیشتر پژوهشگران بر این باورند که اولین تجربه انتشار روزنامه در افغانستان به زمان امیر شیرعلی خان بر می‌گردد و شمس‌النهار اولین نشریۀ افغانستان است. ظاهراً این نشریه در سال 1875 منتشر می‌شده که پس از مدتی متوقف شد و برای مدت‌های مدیدی افغانستان از وجود هر گونه نشریه‌یی محروم ماند.

به باور بسیاری از کارشناسان تاریخ افغانستان نخستین بار دستگاه چاپ سنگی نیز در زمان همین امیر از خارج به افغانستان وارد شده است.

ناگفته نباید گذاشت که ناامنی‌های سه دهۀ اخیر نیز تاثیر بدی بر فرهنگ روزنامه‌خوانی و مطالعه داشت، اما یک دهه امنیت نسبی سبب شد تا کم‌ازکم مردم و به ویژه جوانان از این وسیلۀ ارتباط جمعی هراز گاهی استفاده کنند.