ناسا میخواهد تا همه بدانند پاگذاشتن بر سطح سیارۀ سرخ، تنها یک رویا نیست. اخیرأ آژانس در روند تولید فیلم هنری «مریخی» که در ماه اکتوبر در سینماهای آمریکا اکران شد، سهم گرفت و دلیل این همکاری را تبلیغ طرح ناسا برای فرستادن فضانوردان به سیارۀ سرخ در دهۀ 2030 دانست.
ایجاد یک پایگاه برای فضانوردان در مریخ، یکی از اهداف بلندمدت ناسا در بخش پروازهای فضایی انسان است و فعالیت مریخنوردهای روبوتیک «فرصت» و «روح» و مدارگردهای «اودیسۀ مریخ» و «مدارگرد اکتشافی مریخ» و حتا مدارگردی که سال گذشته ناسا به مریخ فرستاد، همه نقشی اساسی را در پژوهش وضعیت زندهگی انسان در مریخ ایفا میکنند. یعنی همۀ این مأموریتها، نقش پیشاهنگ را برای یک مأموریت پنجنفره در مریخ ایفا کردهاند.
ولی تحقق هر گونه رویای سفر به مریخ، در قدم نخست به دانش ما و اطلاعاتی وابسته است که این مریخنوردهای روبوتیک برای ما جمعآوری کرده اند.
در فیلم «مریخی» خدمۀ پرواز در زمان بازگشت، یکی از فضانوردان ـ به نام مارک واتنی با بازی مت دیمون ـ را به صورت اتفاقی در مریخ جا میگذارند. حالا این فضانورد که در سیارۀ سرخ تنها مانده، باید هر طوری که شده وضعیت خود را به مرکز کنترل در زمین اطلاع دهد. فیلم به ما نشان میدهد که زندهگی در سیارۀ سرخ تا چه اندازه دشوار است و اگر شما به هر دلیلی حتا از پایگاه فضایی خویش در مریخ دور بمانید، شانس زنده ماندن شما بسیار کم و به توانایی شما در استفادۀ محدود از ذخیرۀ اکسیژن و موادغذایی شما وابسته است. شانس زنده ماندن در مریخ خیلی کم است؛ زیرا نه هوایی برای تنفس دارید و نه میتوانید با آن لباس فضایی مخصوص، به سرعت حرکت کنید.
اکنون ناسا برای غلبه بر این چالشها در چندین بخش کار میکند؛ تا روزی بتواند مأموریت سفر به مریخ را به پایان برساند. به گونۀ مثال، ناسا و شرکای همکارش یک مأموریت طولانی یکساله را در ایستگاه فضایی بینالمللی به اجرا گذاشته اند. فضانوردان به طور معمول فقط به مدت 5 یا 6 ماه در یک دور در ایستگاه فضایی بینالمللی میمانند. اما در این مأموریت دو فضانورد ـ اسکات کیلی از ناسا و میخائیل کورنینکو از روسیه – به مدت یکسال در ایستگاه فضایی بینالمللی میمانند. پژوهشگران با دقت متوجه واکنشهای روانی و جسمی این دو فضانورد هستند. اگر این فضانوردان بتوانند به مدت یکسال در نبود جاذبه و در حالت انزوا از دیگران دوام آورند، آنگاه میتوان به مأموریت انسان به سوی مریخ امیدوار شد. زیرا فضانوردانی که در آینده راهی مریخ میشوند، به مدت 8 ماه در انزوای کامل قرار خواهند گرفت و در زمان رفتن و حتا برگشت، باید از پس هرگونه فشار روحی سالم بدر آیند. این دو فضانورد باید با اتکا به توانایی خودشان به مدت یکسال در فضا زندهگی کنند. جالبتر اینکه در قالب این آزمایش، فضانوردان اخیرأ در ایستگاه فضایی بینالمللی کاهو کاشتند و خوردند. هدف بلندمدت این مأموریت، رهایی انسان از هرگونه وابستهگی برای زندهگی به امکانات در زمین است.
ناسا یک کپسول فضایی به نام «اورین» و یک سیستم پرتاب فضایی به نام «مگا موشک» ساخته که فضانوردان قادر باشند تا سفری رفت و برگشتی به مریخ داشته باشند. در دسامبر سال گذشته، ناسا کپسول اورین را آزمایش کرد و قرار شد سیستم پرتاب فضایی را هم در سال 2018 آزمایش کند. پیشرفتها در سایر بخشهای مهم فناوری نیز با سرعت جریان دارد. به گونۀ مثال، پژوهشگران با دقت تلاش دارند تا سیستم پیشرانه یا موشک خورشیدی ـ الکتریکی را ارتقا ببخشند. این سیستم با استفاده از انرژی خورشید، الکترون مولکول گازها را جدا کرده و به نحوی یونیزه میسازد و سپس به سمت عقب سفینه فضایی میفرستد تا فشار لازم را برای پیشبرد سفینه ایجاد کند. با استفاده از این فناوری ناسا قصد دارد چنان ماشین پرقدرت آیونی بسازد تا بتواند دهها تُن مواد را همراه با فضانوردان از مریخ به زمین بازگرداند.
چنین موشک قوی، به این دلیل لازم است تا بتواند یک اتاقک یا محیط بسته برای زندهگی فضانوردان، آزمایشگاه و محل کشت موادغذایی را سالم بر سطح سیارۀ سرخ بنشاند. به علت این که اتموسفیر مریخ صد مرتبه رقیقتر از اتموسفیر زمین است، فرود سفینهها به خصوص با بار سنگین بر سطح مریخ، چالش بزرگی در برابر ناسا است. به همین خاطر ناسا در حال طراحی نوع جدیدی فناوری ترمز بادی و پاراشوت عظیم سوپرسونیک برای کاهش سرعت و فرود سالم بر سطح سیارۀ سرخ است. ناسا پیش از این نمونۀ اولیۀ این سیستم دوگانه را آزموده که طی آن سیستم ترمز بادی خوب عمل کرد، اما پاراشوت دوبار پاره شد.
تا آن زمان مریخنوردها با جمعآوری اطلاعات بیشتر میتوانند در پیشبرد دقیقتر این تلاشها کمک خوبی به طراحان ناسا کنند. به گونۀ مثال، مدارگرد اکتشافی مریخ به پژوهشگران اجازه داد تا خطوط تاریکی را که در فصل گرما در لبۀ گودالهای مریخی دیده شده، شناسایی کنند. این خطوط تاریک چیزی نیست جز آب در سطح سیارۀ سرخ و آب منبع خوبی برای زندهگی فضانوردان و کاربرد فناوری در آینده در مریخ میباشد.
قرار است ناسا در سال 2020 یک روبوت دیگر را به مریخ بفرستد و در نتیجه پایگاه اطلاعاتی برای تمرکز بیشتر روی برنامههای سفر انسان به مریخ را تقویت کند. این روبوت در سال 2020 ابزاری با خود دارد که میتواند از کاربن دایاکساید موجود در اتموسفیر مریخ اکسیژن تولید کند. دستگاه دیگر این روبوت، راداری قوی برای مطالعۀ زیرسطح است و میتواند آب مایع ـ البته اگر وجود داشته باشد ـ را در زیر سطح مریخ در محل فرود کشف کند.
باید گفت ناسا قصد ندارد به محض موفقیت در مأموریت زندهگی این دو فضانورد در مدار زمین، سفر انسان به مریخ را برنامهریزی کند، بلکه میخواهد فناوری خود را با دقت به کار ببرد تا تجربیات عمیقتری را در عرصۀ فضا و مأموریت فضایی انسان به ماه نیز به دست بیاورد.
یکی از طرحهای مهم دیگر ناسا «مأموریت به دام انداختن سیارک» از میان سیارکهای نزدیک زمین به کمک یک سفینۀ روبوتیک و کشاندن آن به مدار ماه میباشد؛ تا در آینده فضانوردان بتوانند از نزدیک این گونه سنگهای آسمانی را مطالعه و بررسی کنند. بنابراین ناسا در نظر دارد همۀ آزمایشهای لازم برای مأموریت روبوتیک و مأموریت انسانی را تا سال 2025 با موفقیت تمام کند. بعد از اتمام آزمایشها، ناسا نمیخواهد اولین مأموریت فضایی انسان را مستقیم به مریخ انجام دهد؛ بلکه میخواهد سفینۀ فضایی حامل فضانوردان را بر سطح یکی از دو قمر این سیار بنشاند. مریخ دو قمر کوچک به نامهای فوبوس و دیموس دارد. این استراتیژی بیشتر به خاطر آزمایش توان فناوری ما برای رسیدن به مدار مریخ است و تا حد زیادی از میزان هزینهها و خطر در مأموریت انسانی به مریخ میکاهد.
به هر حال، پا گذاشتن بر سطح مریخ یکی از هیجانانگیزترین ماجراجوییهای انسان خواهد بود و در هر صورت ما باید روزی بتوانیم به سیارۀ سرخ برویم. میلیاردها سال بعد خورشید ما به تدریج میمیرد. اما در مرحلۀ نخست مانند یک بالون بزرگ باد میکند. تا آن زمان، دما در سطح زمین به حدی بالا میرود که دیگر نه آبی و نه گیاهی باقی نمیماند. زمین دیگر جای برای زندهگی بشر نیست و باید این سیاره را ترک کرد. کمربند حیات به دور خورشید بزرگتر میشود و مریخ به سیارۀ مناسبی برای شکلگیری آب به شکل مایع بدل میشود. در تمام منظومۀ شمسی، هیچ سیارۀ دیگری به اندازۀ مریخ مناسب و قابل دسترس برای بشر نیست و در آینده همۀ ما مریخی خواهیم بود نه زمینی.